Quantcast
Channel: WOORDE WAT WEEG
Viewing all 819 articles
Browse latest View live

Resensie | Nathan Trantraal – Oolog (2020)

$
0
0
Nathan Trantraal – Oolog. Kwela, 2020. ISBN 978 0 79571 7

Resensent: Joan Hambidge


I
Nathan Trantraal debuteer met Chokers en survivors wat bekroon is met die Ingrid Jonker-prys. Die digter het ook 'n ATKV-woordveertjie ontvang in 2014. Die tweede een heet: Alles het niet kom wôd. Oor sy jongste bundel, skryf twee lesers die volgende:

“Meesleurend, leersaam, waaghalsig, dapper, insiggewend, beeldryk, meevoerend, in­your­face en nie ’n moment eendimensionaal nie.” – Alfred Schaffer.

“Trantraal is ’n belangrike teenvoeter vir ’n letterkunde wat te dikwels uit voeling is met ’n groot deel van die potensiële leserspubliek.” – Tertius Kapp.

Trantraal is deel van 'n hele galery van jong bruin stemme wat deur hoofstroom-uitgewers gepubliseer word. Die regstellende aksie is dus besig om te gebeur. Hy skryf eweneens resensies in Rapport in Kaaps. Azille Coetzee se gevoel op Litnet dat die Afrikaanse letterkunde 'n laer is, word helaas verkeerd bewys deur die feite. Skrywers word in Kaaps gepubliseer en nog nooit was die Afrikaanse letterkunde meer transglobaal en demokraties as nou nie (Afrikaans as liminale transnasionale literêre sisteem/ ’n Paar gedagtes oor ontlaering uit QwaQwa | Besoek 22 Februarie 2020).

II
Met enige digbundel word daar 'n kontrak met die lese gesluit. Jy moet as't ware “inkoop” in dit wat die skrywer vir jou weergee van sy of haar ervarings. Dit word van 'n kritikus verwag om die gedigte te beoordeel al sou die temas jou nie aanstaan nie. 

Die bundel werk met die ondergrond van whiteness must fall en plaas die ervaring van die spreker op die voorgrond. Daar is iets van 'n superieure houding in hierdie bundel van wit mense se onkunde. “Petit Roux” (39) word in 'n gedig uitgehaal – saam met sy vrou – oor hul filosofiese onkunde. Jostein Gaarder is onbekend aan die vrou.

Waarskynlik is hierdie leser nie die teikenleser nie soos Annemarié van Niekerk wat dit tipeer as “eeu-oue fort van klip, fors en resoluut”, maar terselfdertyd “delikaat”. Sy gebruik die beeld van “'n vroegoggend spinnerak waaraan miniskule doutrane nog trillend hang.”

Behalwe vir die kritiese houding, is die gebruik van vuige woorde en praattaal kenmerkend van die digterlike aanslag in Kaaps. Die bundel tree in gesprek met Ronelda S. Kamfer se Chinatown, die digter se vrou. 'n Resensent het hulle liefdesverhouding as groter as dié tussen Cussons en Louw of Plath en Hughes beskou.  Deborah Steinmair skryf in die Vrye Weekblad van 21 Februarie 2020 onder die opskrif ‘Oolog’ en die kruidenier van wanhoop soos volg:

Nathan en Ronelda s’n is ’n groot literêre liefdesverhaal, vergeet van Hughes en Plath, Van Wyk Louw en Sheila Cussons. Hulle is aangrypend verwond en as hulle oorleef, “sing ie wind koortjies/ en blaf ie honne tot laat toe”.

Die gedigte is verhalend in aanbod. Hy gee 'n blik – dikwels ontstellend – op die lot van sy bestaan in Kaaps. Hy tree in gesprek met wit skrywers waarteen hy dan sy lotgevalle plaas.

Is dit waar – soos wat Tertius Kapp op die agterblad skryf – dat Trantraal poësie vind waar ander digters te bang is om te soek? Ons het 'n hele galery van vreeslose digters in Afrikaans – Antjie Krog en Johann de Lange, om twee uit te sonder – en 'n digter moet immers skryf oor wat bekend is aan hom of haar.

III

In “Quantum physics” (23) verneem ons direk van ellendes: 'n taxibestuurder kan voortgaan met sy werk ten spyte van ongelukke. Moeiliker om te verstaan as kwantum-fisika. In “House-hunting” (91) word 'n konfrontasie met 'n semi-atomatic beskryf en posttraumatiese stres. En dit is hier waar 'n mens Wyn Roux gelyk moet gee dat dit 'n moeilike bundel is:

Ek herhaal: dis nie ’n maklike bundel om te lees nie – dis oolog op die tuisfront, buite die confines van ’n gemaklike lewe, wat al te dikwels vanuit 'n wit kyk (“White Gaze”) op 'n venynige, rassistiese wyse veroordeel word. (Versindaba » Blog Archive » RESENSIE/ OOLOG (NATHAN TRANTRAAL | Besoek 22 Februarie 2020).

Die motto “Getting on fine/ Catch the next wave/ Get the move right/ Darken the wave”, van Miki Dora, die branderplankryer-fenomeen is alreeds ironies, soos Roux tereg aantoon. Dora was rassisties; selfs op sy branderplank glo 'n swastika gehad.

“If you took James Dean’s cool, Muhammad Ali’s poetics, Harry Houdini’s slipperiness, James Bond’s jet-setting, George Carlin’s irony and Kwai Chang Caine’s Zen, and rolled them into one man with a longboard under his arm, you’d come up with something like Miki Dora, surfing’s mythical antihero, otherwise known as the Black Knight of Malibu.”

Waar Kamfer die wit vrou en skrywers teiken (soos Sylvia Plath) word wit manlike skrywers in hierdie bundel gekritiseer. Kom ons staan by twee voorbeelde stil.

Ted Hughes en J.M. Coetzee.

In “Lupercal” (13) word daar geintimeer dat Hughes se valk 'n imposter is (“'n ou Englishman geplak vol vere”) en in “Funny business” (45) word Coetzee verminder – via Buster Keaton. Vra hier: on who is the joke? 

Vir hierdie digter is die digkuns beslis wat Pope of Walt Whitman daarvan dink nie. In “Gie vir my 'n baby” (56) is poetry vir hom 'n laitie “wie gan liewe en doodgan”.

Die gesprek tussen Chinatown en hierdie bundel is opvallend. 

This Is Just To Say van William Carlos Williams (1883 - 1963) word geparodieer in “Die is net om te sê” (34):

Ek hettie laaste
cigarette geroek
wat innie
boksie was

en wat
jy probably 
gehourit 
vi venaan

Vergiewe my
it was delicious
soe bitter
en soe warm

Hier is die Engelse gedig:

I have eaten 
the plums 
that were in 
the icebox
and which 
you were probably 
saving 
for breakfast
Forgive me 
they were delicious 
so sweet 
and so cold

Dis nie 'n bundel vir weekhartiges nie. In “I've seen the future and it's hopeless” (84) word die volledige santekraam in jou gesig gesmyt.

Daar is uitstekende verse in hierdie bundel, maar die aanslag van die eerste bundel is nie getroef nie. Miskien is hier te veel probeer om te skok sodat die die leser toondoof raak?

Dalk het ek nie alles verstaan nie?  Je ne comprend pas soos daar geskryf word ...

(Hierdie resensie word geplaas met vriendelike vergunning van Fine Music Radio)



Okkasie | Drie pare voete loop na Wellington (2020)

$
0
0

Kom luister Sondag 1 Maart 2020 om 18:00 in Die Bôrdienghuis-teater by die Breytenbach Sentrum in Wellington hoe Breyten Breytenbach, Joan Hambidge en Dominique Botha op innoverende wyse en om die beurt van hulle jongste gedigte voorlees. Hulle lees ook mekaar se gedigte. Joan se nuwe bundel, Konfessies, kaarte en konterfeitsels, verskyn later vanjaar en Dominique se debuutbundel, die mooiweer en warm koninkryk is binnekort op die rakke.

Kaartjies is R100 per persoon. Sitplek is beperk, so bespreek nou by Chris by teater@breytenbachsentrum.co.za of Jessica by 021 873 2786. Pizzas en wyn en ander drinkgoed is al van 17:00 te koop en weer na die tyd wanneer gesellig gekuier en gesels kan word.

Okkasie | Maar my voete loop na Wellington (2020)

$
0
0

Op 1 Maart het ek saam met Breyten Breytenbach en Dominique Botha gedigte voorgelees in die Bôrdienghuis te Wellington.

Ons het ook mekaar se verse voorgelees. Breyten het "Uitwaartse reis" vertolk en Dominique het "My pa" voorgelees uit Lot se vrou.

Stilte, die mag van woorde, die verhouding met ouers en landskap het in die verskillende gedigte opgeklink - met Breyten natuurlik as die meester. Sy onlangse gedigte staan op die Versindaba.

Konfessies, kaarte en konterfeitsels verskyn binnekort by Martjie Bosman se Imprimatur in Pretoria.

Hier is my gedigte. 

*

Onder nomadiese sterre

Ubi sunt qui ante nos in mundo fuere? 

So teen hierdie latenstyd 'n terugkeer
na konflik onverwerk; daardie onthoue
en afranselinge opdat jy anders was; 
'n muurblom immer uit pas
met die lewensdans se ritmes
opgeklop deur 'n sketterende simbaal.
Van kleinsaf eenspaaiig, eenrymend, 
stilte beleef, met sinne ópgeskerp:
suurlemoene op 'n bitter tong geproe.
Eerste woorde op 'n lei gekrabbel
en vandaar tot skryf- en kladboek beweeg
waar woorde vlerke klap: lysters op dor gras.
Ligusterbosse, akante, jakarandas gloei
in hierdie vlymende onthouboeke.
In die gebreekte spieël van die self
(iewers verbeeld tot poësie)
oorgange en rituele in reliëf berym.
Telkens 'n self verloor, soos 'n slang
vervel in die klein rondeau of villanelle
van 'n lewe vol sonsverduistering,
skending, smaad en sameswering.
Klein momente van lig en vuur
in woordtestamente bemaak
aan hulle wat ongesiens en ongehoord,
dit wat 'n hartenswoord was, sou verloën.
'n Kalligraaf geword om polisillabies
rooi vuurblomme in die moederstuin
te vertaal tot bloeiende, uitstulpende simbole.
Dáár waar die aarde met die lug dans
op die Hoëveld, een-sillabig, 'n lot beklink:
telkens gereis onder nomadiese sterre.



Bome

Oor bome, treurende bome, soos 'n wilger,
'n sipres, 'n bloekom op die walle van 'n rivier,
staan opgeteken in die familieboom van my gedigte.
Die jaarringe van my gedigbome verklap  
'n lewenshouding van voortvarend tot bloeiend.
Hoe het die lewe my nie gesnoei nie?
My weerbarstige, selfgerigte takke is afgekap
tot vuurhout vir kritiese en ongevraagde lesers.
Nou is dit net die bome, treurende bome, 'n wilger,
'n sipres, 'n bloekom op die walle van 'n rivier
wat nog staan vóór die finale inspit in 'n dennehoutkis.



Hierdie is nie 'n liefdesvers nie

Hierdie is geen liefdesvers nie,
dis 'n gedig oor 'n X
wat geen silwer herberg bewoon
in die sneeu nie, maar ewigdurend
sous rature bly in die aanwesigheid,
my deurkruising ten spyt.

En ja, spyt kom altyd te vroeg
met die eerste voëlgekletter, 
die Katolieke kerk se klokkespel,
'n muezzin se roep na Mekka
en my oggendgebed vergeef-my-
sondes-en-almal-wat- gesterf het.

Hierdie is nie 'n vers vir Fanie Olivier
se Die mooiste Afrikaanse liefdesgedigte.
Dit behoef 'n dubbel-negatief, 'n minaret
waarop ek staan-waar-ek-staan
roepend na jou, my gedig nommer X,
my afskryfvers: onoorspronklik, 'n spel.



Ignatia bid vir haar orde

Dat pyn bestaan is onnodig, Heer
vir wát moet lewe 'n pynboom word
met bitter vrugte van verdriet en afleer
in mý reaksie vol wrewel en ongeduld?

Vergeef my Heer: klontjies pyn
maak die lewe tans ondraaglik:
soveel maal gebid om klaarheid
in 'n soeke na dít wat tog sal rym.



Antigone

i

My verse herskryf ek 
soveel keer teen aanwysings in
van Creon, die kritikus alkriekend.

My tekste, 'n Polinices,
sal ek herbesoek en begrawe
al word ek honend bevlek.

ii

My naam bedui in die plek van my ouers
en nou word ek finaal die optekenaar,
nee buikspreker van my ouers
reeds weg na die ander oord.

Geo. Hambidge teken jy jou briewe
en op Sondag 5 Maart 1995:
"Ek bid elke dag vir ons almal ..."

En op 3 Februarie 1996 vertrek
sy Badplaas toe vir 'n vakansie
om uit te rus saam met my suster.

Elke brief, herinnering geliasseer
in hierdie klein geskiedskrywing
ook genaamd 'n veelgodedom.  

iii 

My pa, soos ek, was 'n opgaarder
'n versamelaar van seëls uit verre lande ...
In 'n brief van sy vriend, Ottie W. Reno
uit die VSA, vertel die afgetrede regter
van hoefysters en sy kinders en sy land.
Hierdie brief verklap 'n diepgaande vriendskap
oor twee kontinente heen tussen twee
ouwêreldse mense wat glo in God, 'n vlag
en 'n president op wie hulle kon vertrou.
Sy klein studeerkamer, 'n heiligdom, 
vol stapels dokumente en boeke: DF Malan
en JF Kennedy, langs 'n atlas van die wêreld.
Voor sonsopkoms betree ek in herinnering
weer daardie ruimte en wonder wáár op godsaarde
hang oom Ottie se geluksbringer nou? 

iv 

'n Lamentoso, 'n pynlike terugkyk:
gebore op 9/11, maar voorspel vir 9/9;
totdat die buurman, 'n astroloog verklaar
dat my ouers met húl sterkonstellaat 
nie 'n hermiet sou kon verwek nie.
Dit was in die Noord-Kaap, Aliwal-Noord
en hierna sou veral die landskap in Chili
my ontspoor in die wêreld van Pablo Neruda.
Soos Sappho onder die sewe gesterntes
afskeid geneem van haar, die geliefde;
by Macchu Pichu tot in La Paz
in vele verdraaide raaisels onder 
onder nomadiese sterre reeds uitgebrand.

v

Vandag word daar 'n nuwe planeet ontdek
en die maan is glo ouer as die aarde,
weet kenners te vertelle, en soos alles
nou draai om dié as en wanneer en as,
wonder ek waar julle jul tans bevind?



Nomaad

νομάδες

Gedagtig aan hulle wat nooit 'n staanplek 
onder die sterre vind vir die voet se holte
soos die Mbuti van die Ituri Reënwoud,
die Negrito's in Suid-Oos-Asië, die Adivasi
in Indië, die Nukuka-Makú in die Amasone:

eens op 'n tyd was hierdie nomaad flink
aan die reis van kontinent na kontinent
wég van ankers en vastighede aan die rinkink
in onveilige plekke ver van haard en huis
net met onrus as die dwingende kompas.

Te lank uit en tuis sodat die self soos die gedigte
altyd op soek was na nuwe, onbegonne weivelde.

(Uit: Nomadiese sterre)



Aflegging

Jou verjaarsdag vier ek sonder jou vandag
daar waar jy nou vertoef in 'n hemelse tuin,
versend ek hierdie boodskap, moeder:
Elke oujaarsdag was daar vieringe
rondom jou geboortedag op die jaarend.
'n Piekniek toe ons kinders was in Kirstenbosch
en later so op die oujaar, het jy klavier gespeel
in jou huis met 'n tuin vol blomme en struike.
Later al reisende het ek uit vreemde ruimtes
 jou opgebel en uit 'n koue New Haven 'n gedig 
gepos,'n hartskrif, ons verskille ten spyt.
Langs die corniche, verby Koeëlbaai bely
jy oor dít wat van jou jeug ons vir altyd sal bybly.
Die skrander kind van 'n Wellingtonse vrugteboer.
Iewers, dit weet ek, word die kind trooster,
optekenaar, bemoediger in 'n diftong van ek/jy.
Vandag sou ek al ons misverstande wou herroep
soos 'n mens 'n e-pos delete, 'n brief opskeur ...
En ek wat my so eindeloos op stilte beroep,
die tweeklanke van verlies verken, berym,
pleit om jou vir oulaas weer op te roep. 



Uitwaartse reis

In ’n droom staan ek en my moeder op ’n hoofbeuk
na ’n eksotiese ruimte, onbepaald en onbekend.
Ek verlaat die kabine op soek na my paspoort,
vind dit inderhaas by my stom reisagent.
By my terugkeer het die skip vertrek
op ’n tyd vroeër as getoon op die swart biljet.
Die kaptein weier toegang, maar ’n stuurman
neem my vervaard na die eerste punt, ’n hawe
waar ek opklim, vergeefs op soek na haar;
sy alreeds op ’n ander vaartuig aan die kim.
My paspoort ongeldig; die visums by verstek.
In hierdie droom was daar geen obool, 
net Charon wat my na Hades wou begelei.



Ons hou begrafnis, ek en jy

Was my taal ’n steppewolf
sou ek en jy nie begrafnis hou
in my verslete memorieboek.
In ’n helder droom staan jy
in ’n begraafplaas met blomme
vol maaiers en insekte,
bykans ’n David Lynch-film.
Ek hoor jou sing uit ’n ou Gesangeboek:
“O goedheid Gods hier nooit volprese”
met ’n opmars van miere en ongediertes.
Ek, die middelman, kyk toe 
hoe woordeboeke –  selfs ’n geelgoue Eksteen – 
saam met verseboeke die donker gat in
afgesmyt word sonder ’n kis
of ’n grafsteen met datums.

O ja, ek memoreer en treur bepaald.
Hoe dan anders? Die merkinke 
van ’n taal en sy mense
laat ’n lyster sy koppie skoppelmaai
“Tjou-tjou,” sing hy. “Kreools,
krioelende mengelmoes,” fluit 
hy verder, want die een ou spook 
was vet en die ander een gaan 
langsaam telluries dood.
Op watter vasteland ons boer,
dit wis daardie Peter Blum beslis.

(Uit: Konfessies, kaarte en konterfeitsels)



My pa

My pa
wou ons Sondae treat
met ‘n ete in die Masonic
of in oom Boetie Michaels se hotel,
ja, daardie hotel wat in die vloed bly staan het
toe sy ma op die boonste verdieping toekyk vanuit die Ark
en die off-sales besteel word en die Vaalrivier oor sy walle stroom.
Ek onthou die spyskaart van daardie Sondae:
Tamatie- of roomsop, vis en spaars gekerfde lamsboud
en doodgekookte groente. Met roomys of dadelpoeding en vla…
En my pa wat smak aan ‘n groen Grünberger Stein
Ek skryf hierdie vers in ‘n Italiaanse restaurant 
met ‘n eksotiese plakkaat van Venesië teen die muur:
hier kan jy jou eie menu saamstel:
Gnocchi of Capeletti, dalk Lam Tortellini
asof in ‘n vreemde land, daardie plek met sy water
en gondolas en water-taxi’s…
Hy het my nie alleen die vreugdes van uiteet
geleer nie, my pa, nee, hy het my véral wysgemaak:
die lewe is ‘n spyskaart,
een wat jý saamstel
met ‘n onbetaalbare rekening.

(uit: Lot se vrou: Human & Rousseau, 2012).


© Joan Hambidge 

Resensie | Jeanne Goosen – Het jy geweet ek kan toor? (2020)

$
0
0
Jeanne Goosen – Het jy geweet ek kan toorHemel & See Boeke, 2020. ISBN 978-1-928283-38-6

Resensent: Joan Hambidge


Ek leef op die kantlyn
grotesk trots op my andersheid

Hierdie bundel moet saam met Goosen se Los gedagtes (aforismes) gelees word. 

Die bun­del beslaan 'n tydperk van meer as vyftig jaar en die broksgewyse, nie‑opeenvolgende gedigte is met sorg uit die verskillende bronne byeengebring, verduidelik die samesteller Petrovna Metelerkamp, wat tans besig is met 'n biografie oor Jeanne Goosen.

Goosen skryf met die hand. Sy hou dagboek en daar is vele notaboeke. Sy is 'n veelkantige figuur: sowel digter as romanskrywer; dramaturg en kabarettis. 

Die letterkunde is vol van werkboeke met onvoltooide werk, verskillende weergawes en nagelate verse. Daar is die Tristia-sketsboek en Helize van Vuuren het al gewys op die verskillende titelvariante en brugtekste in Literator 7, 1986. Daar is Opperman se bundel Sonklong oor Afrika (2000) deur J.C. Kannemeyer versorg. Johann de Lange het 'n keur gemaak uit Wilhelm Knobel se digkuns postuum: As die woorde begin droom (2011).

Hierdie soort teks is 'n argief. Dis 'n navorsingsbron vir die soort leser wat reeds gepubliseerde tekste wil vergelyk met wat in die lou-oond is. Watter motiewe word herhaal? Hoe word beelde gesirkuleer? In die woorde van Marietjie Coetzee, kundige oud-uitgewer: “My gevoel tot dusver is dat jy alles moet insluit omdat sommige versreëls of strofes ook as ‘konsepte’ van latere gedigte beskou kan word. Vir ’n navorser dus belangrik omdat dit iets van die skeppingsproses van die gedigte vergestalt. Daar resoneer selfs versreëls of langer gedeeltes van haar prosawerk in die versameling. Gedeeltes wat dalk nie op peil is nie, openbaar Jeanne as mens, as ‘rare voël’. ”

Die bundeltitel dui op die skryfproses, soos Goosen dit stel:

Ek met taalgebrek
moes swygend losgoed speel
met pyl en boog en rats
my eie wondbaarheid kwes
ek ken nie ek.
Maar uit die koel fontein van jou mond
het ek my dors geles
en my eerste woorde, skugter gesê:
Ek is moeg.  (16)

Goosen het van die mooiste liefdesgedigte in Afrikaans geskryf. Oor die verlange wat haar "dertig en droef" gemaak het.

Hoe moet ek sê hoe ek regtig voel?
Vanoggend het my geliefde
die haard verlaat.
Sy, met haar mooi oë en sagte lyf
het in die wêreld verdwyn. Sy is elders aan diens nou.
Hunkering is ’n wond.
Dit het – soos woede – ’n toekoms.
Hoe – hoe moet ek sê
hoe moet ek sê, hoe ek regtig voel?  (25)

Verskeie kere ondersoek sy die donker kant van haar psige. Hierdie gedig aktiveer die motto uit Om 'n mens na te boots(1975) wat die plesier van malheid ondersoek via Dryden: There is a pleasure sure in being mad which none but madmen know.

Depressie

Dis so afgryslik soos dit nice is ook
die vrees is om in vrees te leef
en ’n vrees vir die verlies daarvan
O, die ekstase van afgryse  (55)

Goosen is bewus van haar dubbel-aard:

Twee diere het ek:
die een is ’n afshow-gat
’n regte clown
dis ek orraait
Die ander optel-gryse
is skugter
Dis ook ek
immer aan ’t
koes koes koes
vir menslike aanraking  (84)

En sinisme oor die mensdom, vind 'n mens ook hier:

Dood is ’n geheime organisasie. Dis ’n party animal. (129)

Die diva Coertse word besing en Goosen het 'n enorme kennis van musiek:

Vir Mimi Coertse

21 Februarie 2008

Ek hoor jou stem. Ons praat 
en my niere verdriedubbel
Ek jubel uit twaalf harte 
Hoe lief het ek jou nie
My verdwene verstandtande
gloei in die oorsprong van hulle oerwortels
O my nar
my droewige lemoen
jy sing Stabat Mater
jy die pragtige jy
die onvernietigbare rooi ballon
teen die hemelruim.  (98)

Die bundel is ver van "af" of voltooid, maar die voorwoord waarsku jou dat jy fragmente gaan lees. En selfs in die lopers, is daar verstommende oomblikke wat jou weer terugneem na haar veelkantige oeuvre.

Die boek neem sy plek in neffens die lang galery van onvoltooide tekste. 'n Mens dink aan Truman Capote se Answered Prayers: The Unfinished Novel. Hieroor was die kritici uitermate bitsig, hoewel daar volgens hierdie leser nagelaat is om te kyk hoe dit resoneer met sy ander werk.

Hierdie boek het my weer laat nadink oor die argief as 'n bewaringsplek, stoorplek, maar ook om 'n portret te gee soos Janet Malcolm doen in The Freud Archives (Papermac, 1984).

In die digter se eie woorde:

“Wanneer ek die dag ’n gedig skryf, ís dit vir my ’n ‘noodgeval’. Ek moet dit dán doen, anders word ek siek en onregeerbaar en bakleierig. Skryf laat my beter voel. Vir my is dit iets soos om sekere gevoelswaarhede bokant die intellektuele analise te stel, maar sonder om die rede te verwerp. Surrealisme is ook vir my ’n lekker wegkruipplek.”

Gaan luister hoe Nicole Holm Jeanne se gedigte voorlees (26 Jeanne Goosen gedigte gelees deur Nicole Holm - YouTube).

Ons kan nie soos wees nie Jeanne nie. Jeanne is 'n kreatiewe wonderwerk. Dink net hoeveel keer het mense nie al geuiter "ons is nie almal so nie"!

(Hierdie resensie word geplaas met vriendelike vergunning van Beeld)

Interview | Oliver Findlay Price – Catalien (2020)

$
0
0
1. Please explain the title.

It's made up of two words – “cat” and “alien”. Anyone who has lived with a cat knows that this is the most personal of domestic animals. He or she treats us as some kind of superfeline companion, inferior in sensing presences, and sometimes in need of comforting and sympathy. I use the cat as metaphor for us humans, and preserve her idiosyncrasies to highlight human behaviour – as in “Academy Cat”. The other idea running through the collection, “alien”, is autobiographical. When I was barely out of the archaic level of consciousness of early childhood the family broke up. Harbouring a fractured personality, alien in a strange world, I ask the existentialist question, “Why anything at all? Why not just nothing?” and implicitly conclude nothing is normal. Everything, abnormal. All behaviour, not only mine, is underscored by a quest for normality, for safety. This collection uncovers the quest.

2. A current trend in philosophy reflects on animals and identity. To name a few titles for instance S. Baker's Picturing the beast. Animals, identity and representation and Derrida's The animal that therefore I am and C.P. Freeman Embracing humanimality: Deconstructing the human/animal dichotomy. What are your views?

I think the individual animal should be central to our ethics, as is the individual human in a liberal democratic setting. J. M. Coetzee comments that the environmentalist values eco-systems above individual animals. This is a gross flaw in  narrow rationalist thinking. The natural human response to animals is kindness – hence the keeping of pets. So children have to be taught that it's okay to kill and eat animals. I had an uncle who, when he learned at seven where bacon came from, gave up eating meat for the rest of his life. He became a professor of philosophy. Coetzee, through his main character in Lives of Animals, states that experiment on animals is “anthropocentric” and “imbecile”.

In The Animal That Therefore I Am, Jacques Derrida wonders what the cat sees and thinks when it follows him into the bathroom and sees this naked man. He ponders, am I, like the cat, an animal? Is the cat, like me, a person? The self is not autonomous – its heteronomous other is not necessarily human. The scene with the cat evokes the fluidity of identity (a masculine fear). Language is proof of our inability to know the world outside of our own projects, outside of our own autobiographical efforts, and not proof of our understanding of the world. Therefore our assumptions about animals are flawed – for example, Heidegger says animals know the world only as “utility”. On fraudulent grounds humans define themselves in opposition to animals – so claiming superiority.

3. You see the poet as “alien” – does the writing of poetry imply making things strange (ostranenie) as Sklovsky stated?

I see everything as strange; that anything exists at all is strange. It may take poets or philosophers to see this. “Seeing” is not “making”, but seeing, we bring to the conscious human world the preciousness of all things – they could so easily not be. With awareness comes vision – change of heart. We uncover vision with subtlety, under cover of the warp of our words. I do not choose the literary device, “defamiliarizarion”, but out of my fractured experience my poetic project often coincides with its method.

4. In “Territorial Cat” – to name an example – you allow the cat to speak. How did this occur?

Territorial Cat

Landlord of seven erven,
all inhabited, four by humans,
one by a Dalmatian sheepdog
where I trespass during her sleep,
the rest by two passing feral cats
whom I see off with fearsome efficiency,
a grey mongoose who claims right of way
which I tolerate diplomatically,
then lizards and mice who
pay rental with their lives.

Birds I leave alone – I know
my limitations – a flutter of wings is poor reward,
a mouthful of feathers no reward at all.

I roll on my back for Jack, the border collie,
then slip home through my private gate
for supper of tinned sardines
before a night on the stars.

An uncalculated example of “ostranenie”. Like humans, the cat is a territorial animal. If it had the gift of speech this is what it might say … and I give it the human vision of a solitary night on the stars.

5. In “Everything Is Miracle” you conclude: "The Spring morning opens in booming silence." Why does poetry often deal with silence?    

As phenomenon, silence is layered. We seek it, peal off the layers and discover it has sound, which points, at its core, to complete absence of phenomena – our destiny. But the quest is exhilirating, the outcome unknown.

6. As an English South African poet I detect Afrikaans words: jonkmanskas, trek (etcetera) – do you read Afrikaans at all?

I think the two languages enrich each other. “Jonkmanskas” cannot be translated – it would lose its identity. I translated a Toon van den Heever poem ("Wis Uit!") which appeared in Stanzas 4, June 2016. I find Julia Kramer's poetry very exciting. It rings with passion and the wilderness. Yes, I do read Afrikaans (with a dictionary nearby).

7. I admire the following poem. Please explain to us:

The Kidney of Rhetoric

The normality of humanity
is a bloodied heart and
mathematic head.

Can humans be humane?
Adjective to a miscreant noun
delicately nourished on slivered livers,

minced thigh stuffed in tubes of gut,
screaming butchered knees 
and severed ligaments?

What a destiny!
To be normal.

The word “kidney” also means temperament, or nature. The poem is about the interior body parts of animals, and the astonishingly atrocious use we make of them as food, even delicacies, which we have changed through a strange perversion of our minds into a normal practice.

8. In some poems you play with form. Please reflect on the importance of form for you.

In this collection I use the villanelle and the sonnet. I like the challenges of keeping the tone conversational and to the point, within the structure, and of displaying the form, its rhymes and rhythms, its repetitions, to the enhancement of the story told.

9. The significance of the biblical references?

In “Original Sin” I parody the literalist reading of the Genesis story, still pervasive in some quarters of Christian practice (though many Christians have moved beyond the mythic level of consciousness into rational and post-rational levels). The poem is designed to unlock adherence to an essentially foolish and destructive explanation for the phenomenal reality of human experience. Humour and the rhymed sonnet sharpen the satire.

© Joan Hambidge



Gedig | Joan Hambidge - My dubbelbed (2020)

$
0
0
My dubbelbed

Hoe moeilik - nie waar nie -
om 'n dubbelbed reg te ruk
na 'n nag van drome en nagmerries.
Die dubbelbed bloot 'n benaming,
foutiewe beskrywing van die slaper,
enkel onder 'n duvet waar 'n gedig opgeskryf
in blou koki deur wind en wasmasjien verweer,
geduldig toesig hou oor ek en my en al die selwe:

Die Amasone

Net soms, net soms laat Hy van hom hoor:
skryf met ‘n penstreep teen die lug oral oor,
stuur ‘n teleks per aardbewing (woedend en koud)
of praat woordeloos in ‘n magiese oerwoud.

Nou is daar ellendes soos die korona-virus
en veral o waar o waar is die liefde
van voorverlede jaar? In watter herberg rus
daardie verdwene geliefde tans?
'n Nuwe vers vind nou 'n rusplek hier:

As

Soos die aarde om sy as draai,
so bly ons in die vergeetboek blaai:
indien ek jou nooit ontmoet het, was
al hierdie onthoue nooit 'n as.


© Joan Hambidge

Reisrubriek | Agter slot en grendel (2020)

$
0
0

Op elke buitelandse reis word die dae afgemerk. Soveel dae weg, soveel dae oor. In 'n notaboekie word dit opgeskryf en dieselfde prosedure word nou gevolg vir die inwaartse reis.

Met die uitbreek van die koronavirus word ons agter s1lot en grendel geplaas van 26 Maart tot 16 April 2020.

Nie vir my iets om na uit te sien nie. Ek moet beweeg, ander mense sien, restaurante besoek, gym én swem. 'n Soort kontrole na 'n dag van skryf.

'n Paar dae voor die lock down dink ek Saterdag is al Sondag, omdat alles so stil is.

Voor Cyril Ramaphosa se aankondiging begin plekke sluit. Ek is net betyds Maandag 23 Maart om my laaste opname by FineMusicRadio te maak. Hierna geen programme met aanbieders. 'n Spokkstasie as jy wil.

Die bestuurder sal wel musiek van sy huis uitsaai.

Orals is die spanning tasbaar. Taxi-bestuurders en kelners is bekommerd oor wat kan gebeur. Mense vrees dat hulle hul werk sal verloor. 

Ek besoek vir oulaas, om afskeid te neem van my vriende wat werk by Haiku, die Hussar Grill en Col'Cacchio, gewilde eetplekke.

Daar is geen ambiance nie. Die kos lekker, maar almal lyk beswaard. En boonop geen drank na ses nie.

Hoe oorleef 'n mens? Love in the time of cholera ...

Dagboek hou en neerskryf soos dit presies gebeur het en ervaar is, sal 'n uitlaatklep wees. Daar word inkopies gedoen en die Duitse slaghuis bo in Kloofstraat word besoek. Whisky word aangevul en die wynkelder staan sterk. Met alkoholvrye bier.

Woensdagnag is daar 'n boodskap dat die digter, Chris Brunette, aan 'n hartaanval gesterf het. Hy was 'n oud-student in kreatiewe skryfwerk, o.a. onder my leiding. 

Die nag is vol drome en herinneringe aan hom.


Donderdag 26 Maart

Die volgende projekte word aangestip:

Belangrike tekste sal herlees word soos Die Bybel van Openbaring tot by Genesis.

'n Herlees van Moby Dick en Groot verseboek.

Daar is vele boodskappe op die selfoon. Almal het vir oulaas inkopies gedoen en waarsku dat die winkelrakke leeg is.

Ons hou 'n braai onder. My bure en ek. Ons is luimig en geniet die aand en lekker kos van die Duitse slaghuis.

Drink wyn. Maak reg vir die inperking.

More is nog 'n dag.


Vrydag 27 Maart | Dag 1

Ek mediteer en lees Openbaring, Johannes ...

Verneem van die grimmigheid van God.

Op Netwerk24 word die eerste dood in Kaapstad aangekondig. 'n Vrou van die noordelike voorstede wat nooit gereis het nie.

'n Polisiewa ry deur die stil straat voor my studeerkamervenster verby.

Fopnuus op UCT se ITS-boodskap. Studente kan nie aanspraak maak op 50GB gratis data nie:
Hoax: ICTS offering free data
Dear UCT colleagues and students,
We are aware of a message doing the rounds that ICTS is offering 50GB of data to registered UCT students in order to assist with online learning. The recipient is then required to click the provided link to access this data.
ICTS has no such arrangement in place and ask that you please delete the message as it is a hoax. We also ask that you please do not share the fake message with your contacts.

Regards,

ICTS Communications
Customer Services Division
Information & Communications Technology Services (ICTS)
University of Cape Town
Ek werk in my studeerkamer en kyk na buite.

Daar sit 'n bedelaar op die hoek van die straat. Onder die rooi robotlig. Hy verdwyn so om en by tienuur.

Bure in die blok stry en baklei en ons moet hulle tot orde roep. Die spanning begin alreeds sy tol eis.

Ek voltooi die resensie van Jeanne Goosen se biografie deur Petrovna Metelerkamp 'n Lewe vol sinne.

Edmund White se 1993 monumentale biografie van meer as 703 bladsye oor die Franse skrywer Jean Genet bly dié baken in hierdie sub-genre. Daar is eweneens ooreenkomste tussen hierdie twee uitsonderlike skrywers wat telkens die grense van die gemeenskap uitdaag in hul werk en lewens.  Beide buite die grense van die bourgeoisie se siening van aanvaarbaarheid.

*

Crito kap (alweer) na my oor die resensie van Goosen se digbundel:

Crito meen dat ek nie 'n diepgaande analise van Goosen se digkuns maak nie.

Liefdesgedigte (van die mooistes), sinisme, buitestanderskap (soos gay-wees), die donker kant van die psige: vrolikheid en depressie, musiekverwysings, weerloosheid, surrealistiese beelde, die gedig as nooduitgang ... 

Al hierdie kwessies ís aangestip. Boonop word die leser verwys na Nicole Holm se voorlesings.

Crito het al dikwels bely dat hy/sy resenseer wanneer die boek nie gelees is nie; hierdie keer is dit duidelik dat hy/sy nie die resensie verstaan het nie.

En oor die argief: daar is 'n verwysing na Janet Malcolm.

Dit is - vir die rekord - 'n koerantresensie, nie 'n verhandeling nie.

*

Dit is noodsaaklik om 'n roetine te volg.

My buurman leen vir my die animasie-rolprent Spirited Away (千と千尋の神隠し) van 2001. Dit vertel die verhaal van Chihiro Ogino, 'n tien jaaroue dogtertjie wat na 'n nuwe woonbuurt trek. Die vader  (hulle ry 'n duur Audi) neem 'n kortpad (so bekend aan die feëverhaal waar die kortpad die onbekende impliseer) en die dogtertjie beweeg in die wêreld van die Kami (geeste). Aanvanklik dink die vader hulle is in 'n pretpark, so bekend aan Japan.

Haar ouers vergryp hulle aan kos en verander in varke. Hiervoor is die heks Yubaba verantwoordelik. 

Haku probeer haar red en oor die rivier neem.

Sy kry 'n werk in Yubaba se badhuis en probeer haarself en haar ouers te bevry.

Yubaba neem haar naam weg en haar nuwe naam is Sen. Nou ontdek die dogtertjie sy het haar regte naam vergeet en Haku waarsku haar as sy nie haar regte naam kan onthou nie, sal sy dié wêreld  nie kan verlaat nie. (Oor die hele kwessie van naamgewing en hoe jou naam jou identiteit bepaal, word in hierdie film ondersoek.)

In die varkhok kan sy helaas nie haar regte ouers herken nie.

In die badhuis word daar teen haar gediskrimineer omdat sy 'n mens en nie 'n gees is nie. Om haar te red, nooi sy No-Face binne. 'n Stink gees – die een wat veroorsaak dat riviere vuil is – besoek haar. Omdat Sen hom skoonmaak, kry sy 'n magiese koekie.

Papier shikigami val 'n draak aan en Sen besef dis Haku in 'n nuwe vorm.

Verskillende metamorfoses kom aan bod.

'n Wonderbaarlike film waarin die mag van fantasie en metamorfoses aangestip word. En met implisiete sosiale kommentaar.

(Word vervolg)

*

Ek stap deur my vesting en dink aan Suzanne Juhasz, Cristanne Miller en Martha Nell Smith se  Comic power in Emily Dickinson wat by die University of Texas Press  in  1993 verskyn het.

Daar bestaan ook lieflike cartoons van Dickinson wat "reis". 


Sun       Mon    Tues    Wed    Thurs    Fri     Sat

Visit pantry      Visit          Visit front porch Back home
                  foyer          (weather permitting) (to my room)

Die wêreld soos ons dit geken het, sal nooit weer bestaan nie. My psigoanalis dink dit is goed dat hele wêreld tot rus kom en wys op argetipiese patrone.

Nou eers oefen voordat ek weer skryf.

Om 8 nm is daar 'n luide hande geklap in my buurt. 'n Kerkklok beier.

Ek kyk 'n reeks wat my buurman vir my leen. 


Saterdag 28 Maart | Dag 2

'n Lug vol helder wolke. Die lug bó die stad was nog nooit so skoon as vandag nie.

Ek begin deur Judas en Johannes te lees. Oor hoe omgee vir ander ook goed is vir jou.

Die woord hét vlees geword ...

Besluit om kruideniersware aan te vul. Ek eet min in hierdie dae, maar rook meer as gewoonlik. Die strate is leeg.

Die lawaaimakers het kalmeer; die ander bure eet waatlemoen op die stoep en ons besluit weer op 'n braai.

Ek het dag een oorleef sonder besoeke aan buiteplekke.

Vanoggend vertel ek vir my bure van 'n reis na Nepal en Indië. Op die grens tussen die twee lande wag ons op ons toerbus wat nooit opdaag nie. Ons gids bly verseker die bus sal enige oomblik opdaag, maar ons weet hy lieg.

Vasgevang op die grenspos wag ons. Waarskynlik soos baie mense nou wat wil terugkeer na 'n huis iewers ver in Zimbabwe of Malawi.

Die bus daag nie op nie en uiteindelik moet ons vertrek op 'n bus vir die locals. Met hoenders en bokke en gillende kinders ...

En onder, so by my kool, is daar 'n gat in die bus se vloer. Die grond is reg onder my voete.

Uiteindelik kom ons veilig aan in Varanasi (How to Get to Nepal from India; Travel from India to Kathmandu).

En vir jare daarna het ek altyd vir my vriende en studente van hierdie skreeusnaakse reis vertel. Geruk uit my spreekwoordelike gemaksone, maar iets wat altyd oneindige plesier verskaf by die oorvertel. Ook die reis deur die Indiese woestyn en die ervaring van slaap in die woestyn.

Miskien wanneer hierdie 21 dae verby is, sal ons kan terugkyk na 'n uitsonderlike tyd, 'n binnewaartse reis, in die self ín.

Daardie man wat stap in Jodhpoer

Daardie man wat stap in Jodhpoer,
nuus wag hom in vanaand:
soos hy stadig stap deur die stofstrate
met bedelaars en handelaars
– as getuies dat hy hier gewandel
het op die laaste dag van die week –
sal hy moontlik‘n koerant koop,
dalk aan kasjoeneute peusel,
water afslaan teen die stad se blou muur,
verder wonder wat hy vir aandete gaan kry,
nuus kyk en môre gewoonweg aangaan,
sy lewe sonder voorval noemenswaardig
of inmenging van die noodlot. Tot op hierdie punt.
Tot hy verneem sy vrou, sy toeverlaat,
het vandag skielik aan ‘n hartaanval beswyk.
Môre sal hy anders deur die strate van Jodhpoer stap.
Vir oulaas ‘n blom koop vir die klein, eenvoudige begrafnis,
die stoet deur die strate volg. En wag op sý laaste nag
wanneer sy stoet hom inwag.
Om agter die oomblik in te sien,
dit op te vang of kundalini te vind,
so ja so, is die skryf van hierdie gedig.

(uit: Vuurwiel, 2009).

Uit ons gemaksone, vorentoe en agtertoe kyk.

En probeer nadink oor waarom die aarde nou tot rus moes kom. 

© Joan Hambidge

Reisrubriek | Die Groot Boek etc. (2020)

$
0
0

Sondag 29 Maart | Dag 3

Daar is vandag geen koerant beskikbaar nie; net aanlyn te lese. Vriende bel en almal klink onrustig oor wat op ons wag. Die klein hotel langs die holte vir my voet se wekroep Cloud 9 klink nou ironies.

Alles is stil. Op Versindaba bruis 'n polemiek oor 'n digbundel waarop ek reageer (Resensie/ Nagblind (Francis Grobler) - Versindaba):

Dewald Koen se nugter reaksie is tersaaklik.
Ek resenseer al vanaf 1980 en is opgelei in die letterkunde. Al hou ek nie van 'n digter nie, fokus ek op die bundel voor my. Ek verklaar my belange: die teoretiese posisie en plaas dan die bundel binne die bepaalde sub-genre. Praatverse kan nie vergelyk word met ars poëtiese verse nie. Narratiewe gedigte werk anders as speelse gedigte. Verder is dit tersaaklik om na vernuwing te kyk, hoewel dit te dikwels as 'n eis gesien word. Nie almal is 'n Opperman of  'n Breytenbach of  'n Cloete wat die landskap van die digkuns radikaal verander het nie.

Daar is geen digters nie, net 'n digkuns het Neruda (en Cussons) verklaar. In Nagblind wat ek gelees het, staan daar 'n paar goeie verse. Om dit as n "kragtige, eiesoortige en eenmalige leeservaring" te tipeer, is oordrewe.

Jare gelede - om en by 1993 - het wyle Hennie Aucamp vir my 'n brief geskryf en gewaarsku dat woorde soos hoogtepunt, uitstaande, e.d.m. die boek skade berokken, want jy skep by die gewone leser 'n verwagting wat verkeerd is. Trouens, gewone lesers het al opgemerk dat boekresensies hier te lande die Afrikaanse letterkunde na een groot hoogtepunt laat lyk.

Om resensies te skryf, is inderdaad 'n ondankbare taak. En kollegas wil juis nie resenseer nie, omdat persoonlike aanvalle en verdagmakery dikwels jou voorland is.

'n Resensie is 'n eerste reaksie van 'n kundige persoon. Jy moenie daarop reageer nie, behalwe in jou skryfwerk. Neem uit die negatiewe resensie wat te lere is en as jy dink jy word "misverstaan", moenie jou vriende vra om te reageer nie.

Niemand hou van kritiek nie. In die kreatiewe skryfklasse wat ek aanbied, het 'n digter nog altyd uit kritiek geleer en 'n beter gedig geskryf.

Ek skryf tans 'n werkboek vir jong digters wat van hierdie punte verduidelik en verhelder. Daar is sterk debute in Afrikaans. En nie almal (terloops) is bekroon of beloon nie.

Wanneer jy publiseer, moet jy alles ken in jou taal, ten minste (het Opperman in sy letterkundige laboratorium gemaan).

Dewald Koen hét gelyk. Ons is 'n klein letterkunde, met min letterkundiges wat bereid is om te resenseer en juis hierom moet die danser van die dans geskei word.

Moet gedigte byvoorbeeld "toeganklik" wees? Wat sou ons dan met Wallace Stevens gedoen het? Ek dink byvoorbeeld dat Marius Crous se jongste bundel (wat ingewikkeld is) baie kwessies goed uitdaag.

Die uwe het die meeste uit 'n negatiewe resensie geleer. En as jy nie die kritiek op 'n bundel kan hanteer nie, is die bundel nog in jou buik. Die digter wat sy of haar sout werd is, hou aan. Vir die rekord (en verskoon die anglisisme): die kritiek tans is milder as in die tagtigerjare toe André P. Brink 'n digter vermorsel het in een paragraaf.

Oordeelsfoute word deur die tyd uitgewys. Oorskattings en mislesings is beide verkeerd. 
Nini Bennett is geregtig op haar mening. Ek het nie haar kritiek as persoonlik ervaar nie.
Vanoggend weer begin met die Groot Boek en is verstom hoe patrone sig herhaal.

Omgord die lendene van die verstand, vermaan die Boek Petrus. Ek probeer gesprekke vermy dat ons dalk langer ingeperk sal wees. 

Distopie en hoe romans hierdie ellende al vir jare voorspel, is 'n harde werklikheid.
Deon Meyer se Koors is 'n sprekende voorbeeld.

In foongesprekke en watapserasies voorspel mense soos 'n latter day-Nostradamus dat die inperking langer sal duur. Dit blyk my Achilles-hiel te wees, hierdie negatiwiteit. Ons is nou in boot camp of dalk 40 dae en 40 nagte in die woestyn - en al wat daar is, waarsku my buurman, is Zen. Hy lees vir my uit sy Zen-boek voor en hoe ons die nou moet waardeer.

"Vra jouself af waarom jy so kwaad word as mense voorspel dat dit alles langer gaan duur. Is dit dalk wat jý vrees?"

En tog het ek al die oomblik besing in Indië en sal dit op hierdie binnewaartse reis onder die knie moet kry:

Oggend in Jaipoer

Vanoggend spring ‘n apie stout
oor die marmeragtige hotelbalkon;
‘n kleurvolle olifant stap langs sy mahout
en ‘n kameel trek ‘n skewe waentjie vol hout.
‘n Ou man verkoop sy ware, gister en more.
Maar dis vandag wat my boei: die ‘santosh’:
‘n helder wintersdag soos Indiese brokaat of goud.
Ek ontken nou die armoede of ‘n droë waterbron;
op die kameelwa lê daar immers genoeg brandhout.
Die oggendstond hier hét goud in sy mond
toe ‘n vers hieruit ontspruit plots.

(uit: Vuurwiel, 2009).

Ek gee vir hom Spirited Away terug wat goed eindig. Na die metamorfoses - waar die goeie die bose oorwin - is die meisie terug by haar ouers. Hulle wil weet waar sy was? Alles dalk net 'n droom? Het hulle dalk vergeet dat hulle ook in 'n ander vorm kortstondig bestaan het?

My buurman leen vir my Mr. Robot. Hierdie reeks van Sam Esmail met Rami Malek as Elliot Anderson in die hoofrol is vol in die kol. Elliott is 'n sogenaamde kubersekuriteitsingenieur en 'n hacker wat aan kliniese depressie en sosiale angs ly. Mr Robot (vertolk deur Christian Slater), 'n sogenaamde "insurrectionary anarchist", 
stel hom aan om aan te sluit by 'n groep ondermynende "hacktivists". Hulle doel is om alle skuld te probeer uitwis deur die onsigbare E korporasie aan te val ...

'n Ongelooflike reeks. Dat daar altyd iets agter die skerms gebeur  en in hierdie dae van die korona-virus - wat 'n hele wêreld letterlik tot stilstand geruk het, is hierdie reeks iets wat aan die keel gryp. Hoe daar altyd agter die skerms magte aan die werk is.

Ek kyk tot by die tweede snit. 

Nou weer lees in die Groot Boek. Jakobus waarsku dat die vyeboom nie olywe kanvoortbring nie. 'n Pragtige beeld wat op soveel sake betrekking het.

En waak ook teen dubbelhartigheid, skryf hy.

Soveel wysheid en ware poësie vind 'n mens hier.
Om 8 is daar mense wat jil en hande klap. Ons het nog 'n dag oorleef.

© Joan Hambidge


Reisrubriek | Die buurt is stil (2020)

$
0
0

Maandag 30 Maart Dag 4

In my derdejaar sielkunde het ons 'n studie gelees Mense in rampe.

Die boek het 'n geweldige indruk op my jong gemoed gemaak. In daardie jare het Standerton, waar ek my hoërskooljare deurgebring het, elke sewe jaar 'n vloed beleef. En die chaos  (en vrese) wat dit tot gevolg gehad, sal ek nooit vergeet nie. Kinders wat uitbundig op motorbande deur die strate vaar en winkels wat geplunder word deur diewe.

In hierdie studie - wat in my geheue ingekerf is - wys die skrywer hoé mense in rampe optree. Die ergste kom na vore. Die drang om te oorleef is sterk, maar terselfdertyd is mense se erbarming opvallend. Die goeie en die slegte, dus.

Tydens ons inperking - ons strafjaart-periode - vind 'n mens dit. Mense stuur boodskappe om te bemoedig en te vra of alles wel is.

Dit bewys ons afhanklikheid van ander mense en ons sigbare en onsigbare verbintenisse.

'n Hele netwerk van mense in my kenniskring se lewens is geraak: die bestuurders en kelners by die Cape Milner-hotel; die taxibestuurders wie se nommers ek het en wie se lewens deel geword het van my bestaan; kelners by restaurante; my kollegas; my vriende.

Waar is almal nou in hierdie tyd? Hoe sal die vader wat ekstra skofte snags in 'n taxi ry sy seun verder kan ondersteun aan die Universiteit van Transkei?

Is die ou man wat snags dubbelskof ry se kleinkinders veilig in Hermanus?

As die vyeboom nie olywe kan voortbring nie, kan die olyfboom nie vye dra nie.

In die boek Hebreërs word daar so geeïndig:

Die wat van Italië is, groet julle.

Uiters ironies in ons tyd. Want ons beleef nou saam met die mense in daardie land inperking en afsondering. In hierdie boek word daar telkens verwys na ou gedeeltes in die Groot Boek soos Noag se Ark.

Daar is telkens onderstreep wat wys hoe deeglik ek dit gelees het as 'n jong kind. Toe verloor ek my geloof as jong student in die filosofie. 'n Oewerlose bestaan, maar genadiglik vind ek dit weer terug via die Boeddhisme.

Metafisiese indeks

HJS

Waar was jy toe Ek die aarde gegrond het? Gee te kenne as jy insig het.
Job 38: 4

O goedheid Gods hier nooit volprese,
my eerste mantra roepend, ‘n hert in dorre streke;
versies soos braille in ‘n blou onderstreepte Bybel:
ek het jou by die naam geroep, jy's myne ...

In Jerusalem hoor ek: aanbid die Seun van God.

Verloor my geloof tog later.
Sartre en Camus, die Eksistensialisme,
“God is dood”, “die hel is ander mense”,
geleer as jong student in die filosofie.

In Pamukkale weet ek wees eerder koud as lou.

Net soms, net soms laat Hy van hom hoor:
skryf met ‘n penstreep teen die lug oral oor,
stuur ‘n teleks per aardbewing (woedend en koud)
of praat woordeloos in ‘n magiese oerwoud.

In Manaus verkies ek God bó niks.

Van Wes na Oos alleen vertrek:
Die Bybel, Ateïsme, Boeddhisme verken.
Die krag van meditasie of stil gebed
nie meer langer deur my ontken.

In Nepal word ek eindelik één met God.

In Jerusalem, Pamukkale, Manaus en Nepal
verbind ek die Onsigbare,
daardie Iets, daardie Onverwoordbare krag,
genaamd die Metafisika.

(uit: Indeks, 2016).

Laatmiddag apteek toe en dan winkels toe om proviand aan te vul. 

Alles is stil. Hier en daar stap iemand. RSG kondig aan dat Cyril Ramaphosa weer vanaand met ons gaan praat. Ek besluit ek gaan eerder nie luister nie.

Wat kan hy sê wat ons enigsins beter kan laat voel?

Kyk verder aan Mr. Robot. Die plot is uitstekend uitgewerk.  

Laatnag begin ek kyk na Patrick Melrose.

Die film hou my gevange: 'n analise van verslawing en kindermishandeling. Patrick Cumberbatch is in die hoofrol van die reeks wat gebaseer is op die semi-outobiografiese romans van Edward St Aubyn.

Die vader wat die kind seksueel misbruik, gee aanleiding tot Patrick se dwelmsverslawing en alkoholisme. As volwassene is sy verhouding met vroue ook hierdeur gekleur. Hy verneuk sy vrou met sy jeugliefde.

Het sy ma Eleanor, die alkoholis,  geweet? In 'n roerende toneel wanneer hy vir haar vertel wat gebeur het, is haar reaksie:

"Ek is ook verkrag."

Jennifer Jason Leigh vertolk hier skitterend die rol van die moeder: van 'n jong Amerikaanse bedorwe rykmansvrou tot 'n weerlose stotterende ou vrou wat versoek dat haar seun haar eerder moet doodmaak, omdat haar lewe niks meer werd is nie. Sy is inkontinent en kan nie meer praat nie. Patrick organiseer so 'n uitvaart; op die laaste oomblik trek sy kop uit en weier om na Switserland te gaan.

Uiteindelik bemaak sy alles aan new age-vriend, Seamus, en haar oordrewe obsessie met goed-wees-vir-die-mensdom word uiters ironiese kommentaar op haar rol as afwesige moeder.

Sy het nooit haar seun teen die monsteragtige vader beskerm nie; én hy word onterf.

Wreedheid afgewissel met intense humor. Ironie, word daar opgemerk is ook 'n verslawing.

Die vader se vriend is 'n mislike figuur wat ook sy dogter gemolesteer het, maar 'n mens laat skaterlag met sy geniepsige innuendo's en sarkasmes oor Freud. Uiteraard. Want haar vriend, die psigoanalis, ontwrig sy lewe met die waarheid.

Rehabs, molestering, euthanasia, selfmoord, die familie, liefdesontrou en klasverskille word alles ondersoek in Patrick se lewe wat oor vyf dekades strek.

By 'n rykmansparty is daar 'n vinjet met Prinses Margaret wat die Franse Ambassadeur verneder wanneer hy per ongeluk sous op haar duur rok mors.

Agter sy chic vrou sit daar 'n gemene en geniepsige teef, merk sy oom op.

Die vader dwing byvoorbeeld die moeder om die vye van die grond te eet in hul Franse vakansiehuis, omdat sy kommentaar lewer op die armes wat nie kos het nie.

 Hoe dikwels is mense nie ongenadig met mekaar in intieme verhoudings nie, eerder as ondersteunend. 

In vele terugflitse word die wreedhede ontmasker.  Patrick se besoek aan New York en waar hy by die verkeerde lyk moet afskeid neem, is skreeusnaaks.

Hoe som 'n mens jou lewe op? Wie is jy uiteindelik?

Daar is ook die besef by Patrick dat 'n liefdesverhouding jou nie kan heel as jy stukkend is nie.

Die olyfboom kan inderdaad nie vye dra nie ...

Tot in dag 5 kyk ek hierdie pakkende reeks. Die humor is uitsonderlik: Brits!


Dinsdag 31 Maart 2020 Dag 5

Nou is ons al by Thessalonicense ... Galásiërs ... Ou woorde soos goedertierenheid val my op en hoe ek my uitgawe fluks onderstreep het. Die Apostel Paulus se briewe.

So ontglip 'n resensie my wat in Sondag Rapport verskyn het. Die Press Reader gee wel die resensie deur. Later die dag is dit wel op Media24 beskikbaar.

Ek neem die films terug wat ek geleen het. Ons eet aan Woolies se rump en wors met roosmaryn.

Daar flits vele grappe oor my foon. Van een met Van Gogh se selfportret waar hy nie 'n masker kan dra nie (weens net een oor) tot afstandsonderrig wat vergelyk word met die sinkende Titanic.

Langs my bed is daar 'n kalender van 2020. Sou ons ooit kon weet hoe hierdie jaar sou uitspeel?

© Joan Hambidge 


Resensie | Marius Crous - Tussenganger (2020)

$
0
0
Marius Crous - Tussenganger. Protea Boekhuis, 2020. ISBN 978-1-4853-1088-4

Resensent: Joan Hambidge

In begeleidende motto word C.A. Conrad aangehaal: Poetry is a blueprint of who we are at the time of writing it.

Die digkuns as bloudruk en afdruk word op verskillende maniere in hierdie bundel ondersoek. Hoe verwoord die digter die dood? Hoe neem 'n mens afskeid van 'n moeder of 'n geliefde? Hoe kan die woordelose taal van die musiek opgevang word in woorde? En kan gedigte troos? Hoe beskryf 'n mens grensoorskrydende betredings? 

Crous se bundels besoek - soos in die digkuns van Johann de Lange - die gevaarlike ruimtes van die manlike of queer-identiteit. Die kompromislose ondersoek van die ruimtes van die abjekte en cruising; die dood wat loer om elke draai, hetsy fisies of deur siekte is waaroor hierdie bundel handel, onder andere.

'n Tussenganger is 'n bemiddelaar, 'n middelman; dit aktiveer ook die woord tussenspraak. En die gedig speel immers in op die bekende idiome en woorde en draai dit metafories op sy kop. Hierom heet 'n bundel vol draadwerk: om ingewikkeld te wees, maar ook skérp verweef.

Hierdie bundel tree in gesprek met Marlene van Niekerk se Kaar wat woorde ontgin en Johann de Lange se Stil punt van die aarde.  Crous is egter 'n eiesoortige tussenganger en buikspreker.

Hierdie bundel neem 'n mens terug na Umberto Eco se Faith in fakes (Secker & Warburg, 1986) en hoe tradisies van die Middeleeue tot nou verander het. Eco wys op die aspek van "living textuality" en sinkretisme. 

Daar word gekyk na klassieke mitologie, Die Iliad, moderne mites en dis 'n meedoënlose ontginning van eensaamheid. Hekabe word aan die woord gestel soos Helena van Troje ("In drie weeklae vir Hektor").

Daar is verskillende registers in hierdie bundel. Ernstig en parodies. Pynlik en afwysend. Selfs Jimi Hendrix is hier.

In die lykdig vir Wisława Szymborska, die Poolse Nobelpryswenner, praat hy van haar tannie-perm en lornjet. En dan gaan die gedig oor in verdriet in sy smartlap:

die dood maak van almal digtendes 
broers en susters in die rym:
gaan jy my stem herken as ons mekaar 
raakloop in die hiernamaals
gaan jy my hand vashou
die tyd sal leer die tyd sal jou op jou knieë dwing
jou hart breek my hart breek (117)

Daar is eindelose humor in hierdie bundel. Soos die beelddig (amper 'n dansende villanelle) oor Jeff Koons:

“Koons really does think he’s Michelangelo 
and is not shy to say so”

uitgestalde oopgevlekte pornosmet
varkpienk geslagsgleuwe 
pastelpenis geskeurde kousband
kommin soos fake gras
die messias vir die massas gevoed op kitsch (99)

In "Las Meninas" van Diego Vélasquez word 'n dwerg aan die woord gestel. Foucault en Wittgenstein het insigryk oor hierdie betowerende skildery geskryf:

ek is ’n dwerg
kruip weg vir my oë
in die spieël

skuil teen die skilder
wat kom esel opsit

sy puntskoene op die tapyt
die prinses se hakies
die hofdames se sis

in ’n hopie onder die sofa
tot die poeslekkertjies
my kom uitsnuffel

saam met houtperde
soldaatlose harnasse 
prinsesse en dwerge
op te stel voor sy blik

soos voor ’n spieël  (89)

Daar word gedig oor die spirituele en heiliges. Oor die prolifieke Rubert von Dreutz tot Piers Gaveston. Die reisskrywer oor die Polinisiese wêreld is hier, Charles Warren Stoddard (1843–1909). Koimisis tot Suid-Amerikaanse heiliges tot Anatta, die Pali-begrip vir non-self of substansieloosheid. Selfs die Noord-Koreaanse Juche of die idee dat jy die skepper van jou eie lot is, word hier ondersoek. Pelgrimsruimtes - soos Kushinagar - gee dan uiteraard iets konkreets aan hierdie soeke na sin.

Oos-wes-tuis-bes? Helaas nie.

#FMF kom aan bod en hoe die wit-manlike akademikus maar eerder moet stilbly, oorlewing ontwille. En hoe studente agentskap gekry het sonder genoegsame kennis, word skerp ondersoek in hierdie gedig. 'n Sentrale vers waarin die spanning tussen liggaamlikheid en denke ondersoek word is Marina Abramović oor die Serbiese perfomance-kunstenaar:

sny diep in jou middelvinger in met ’n mes eet jou pyn
spoeg in jou eie naeltjie 
luister na jou hond se hartklop
meng borsmelk vars sperm 
drink in die nag terwyl die aarde bewe (92)

Haar tattoes is letsels; 'n belangstelling in verwonding en abjeksie is bekend aan Crous se werk.

ORLAN, die kunstenaar wat werk met liggaammodifikasie en plastiese sjirurgie bewys weer eens hoe die portretverse oor kunstenaar terselfdertyd gelees kan word as ars poëtiese verse.

Die vers dus as parallellogram.

Hier is baie oorgange. Hartverskeurend mooi oor die dood van die moeder wat antarabhāva,chūu (中有) en die bardo aktiveer: die staat tussen dood en hergeboorte.

Nibiru-kataklisme, androïedes (soos Pris Stratton) vra uiteraard vrae oor fantasie én hoeveel gelowe en oortuigings nie dalk werk soos fiksie nie.

Tussenganger is nie 'n maklike bundel nie. Daar is baie verwysings na kunstenaars en musiek; na verre plekke en ruimtes. Na hoé verskillende kulture eiesoortig met identiteitspolitiek werk. Die abjekte en gebruik van plat woorde wil die idee van poësie as 'n skoonheidstroos bevraagteken.

Lykdigte, portretverse, spirituele gedigte, reisverse, kunsteoretiese analises, ekfrastiese verse; dit staan alles hier met 'n verwysing na Kenneth Goldsmith: hoe word taal in 'n digitale era bestuur of beheer?

Van Karl Jenkins tot die Vistula. Van die Piz Palü tot die Bardo Thödol. Van 'n boerebegrafnis tot Andromache se geweeklaag. Malochio (die evil eye) wat waarsku. Is die gedig dan uiteindelik 'n nazar?

'n Mens mis 'n parodiese vers oor Florence Foster Jenkins, die vrou met die aaklige stem wat dag sy kon sing so onder die kritiese verse oor vreemde kunstenaars.

Mĕsičku na nebi hlubokém: Anna Neterebko of Renée Fleming se vertolking? Vir my laasgenoemde, maar dis waarheen 'n gedig jou neem.

Dit tree in verset teen die jongste modegier dat poësie toeganklik moet wees. Daar is immers plek vir verskillende stylsoorte.

Tussenganger is 'n uitdagende bundel vir naspeur en nadink. Jy moet lees met 'n vergrootglas of lornjet.

(Hierdie resensie word geplaas met vriendelike vergunning van Rapport)


Reisrubriek | April-gek (2020)

$
0
0

Woensdag 1 April 2020 | Dag 6

April-gekkedag?

Die eerste grap van die dag land op my selfoon: drank sal volgens die minister by sekere punte beskikbaar wees tussen 9 - 11. Kliek jy op die link om uit te vind waar,  kom 'n middelvinger van 'n gorilla op!

Ek begin die dag stadig. Paulus se briewe aan die Galásiërs en dan lees ek weer die briewe aan die Korinthiërs.

 Redetwisters.

“Dood, waar is jou angel?”, daardie beroemde uitspraak vind ek in I Korinthiërs 15.

En die vleestafels van die hart ... dit moenie kliptafels wees nie.

II Korinthiërs waarsku ook dat diegene wat spaarsaamlik saai, so sal maai!

*

Ene Jeremy Cohen en Tori Cignarella is 'n moderne liefdespaar. Hulle bly oorkant mekaar in Brooklyn, New York. Hy maak haar die hof per hommeltuig (met sy selnommer) en hulle het al hul eerste ete-afspraak gehad: hy in sy woonstel en sy in hare ...

Hy het haar sien dans op die dak en toe begin daar 'n “liefdesdans”.

Liefde sal daar altyd wees ...


*

Die Italiaanse skrywer Francesca Melandri vertel van haar gewaarwordinge en botsende emosies tydens die afsonderingstyd.  Dit is 'n brief aan almal wat in dieselfde boot is in Europa. Dis 'n baie relevante brief en ek reageer net op 'n paar punte (A letter to the UK from Italy/ this is what we know about your future | World news | The GuardianBesoek 1 April 2020).

Sy skryf uit Italië en dus uit die toekoms en sy wys op die verskillende emosies wat 'n mens gaan ervaar.

Die beeld van 'n parallelle dans som vir haar die proses op wat ons nou ervaar.

Jy sal eet en daar sal sosiale netwerk wees. Hier dink ek aan die geweldige hoeveelheid kontak met vriende, kennisse, verlore en afvallige mense die afgelope tyd. Grappe sketter deur die lugruim. Sy waarsku dat ook dit sal verbygaan.

Jy tel al die apokaliptiese literatuur op, maar na 'n tyd wil jy dit gewoon nie meer lees nie, waarsku sy. Dit is bepaald so. Koors neergesit en Harry Kalmer se laaste roman kan ek nie nou weer lees nie.

Jy sal sleg slaap. (Hoe reg is sy nie weer eens nie!)

Ou rusies gaan verby en lyk skielik belaglik.

Sy meen ook dat baie vroue in hulle huise geslaan sal word. (Hier dink ek sy is reg. Gisternag 'n rusie gehoor buite toe 'n hawelose vrou op straat, waar sy in 'n hokkie woon, geslaan is. Die polisie is gebel.)

Jy sal gewig optel. Sy seg 'n mens sal na “online fitness” begin kyk. Ek mis my gym- en swemsessies geweldig. 

Jy sal baie lag en die absurditeit van die lewe intens ervaar. Bepaald so!

Jy sal alles tel wat jy nie nodig het nie. Ook dit is so waar. Skielik kan 'n mens met soveel minder klaarkom.

Mense wys hul ware kleure - met verrassings. Ook dit is so. 'n Navraag oor luise op 'n plant op 'n whatsapp-groep in ons blok word onmiddellik met raad bedien. Selfs ek doen mee!

Literati, meen sy, sal verdwyn. Hmm?

Mense wat dit as die planeet se hergeboorte ervaar, sal jy as irriterend ervaar. Nie vir my so nie. Ek vind sulke gesprekke belangrik. Die aarde móés tot stilstand kom.

Jy sal sing van jou balkon. Nie so nie. Ons maak almal stil wat die lawaai-grense hier in my blok ignoreer!

Tuisonderrig en online-teaching sal ons voorland wees ... As dosent klink dit na 'n nagmerrie, omdat ons tydens die #Rhodesmustfall-tydperk gesien het dat studente sukkel met afstandsonderrig. Hulle benodig 'n dosent se insigte in lewende lywe.

En klasverskille sal bepaald 'n verskil maak. Inderdaad so. Ons is reeds bewus hiervan wanneer haweloses snags verby ons blok loop en in die asblikke krap.

En hoe reg het sy nie: wanneer dit alles verby is sal die wêreld nie dieselfde plek wees nie.

*

Vandag huis georden, gestofsuig, kos gaan koop, sigarette aangevul. Nou gaan ek verder kyk na Mr. Robot. Met die intrapslag dié opmerking: ”Mense gaan na ander wanneer hulle alleen is; ek neem morfien.”

'n Pakkende reeks, gewis. Die goed uitgewerkte plot en die onderliggende sinisme oor die mensdom word goed uitgebeeld.

Om 8 bulder daar 'n Vuvuzela met handegeklap.

Ek keer terug na die Boek van Wysheid.

Lees Romeine en begin met Handelinge.

Die pragtige woord trotsaards val my op en die waarskuwing om nooit wraak te neem nie.

En dié beeld bly draal: “Hulle keel is 'n oop graf, met hul tonge pleeg hul bedrog ...” (Romeine3:13).

© Joan Hambidge 

Reisrubriek | Hou jou by (jou) lees (2020)

$
0
0
Donderdag 2 April 2020 | Dag 7

Die dag begin later as gewoonlik. Daar word 'n bietjie ingeslaap, soos die ou mense altoos geseg het en Handelinge (soos deur Lukas beskryf) is waarmee daar begin word. Die diep primordiale patrone van die Groot Boek is oorweldigend. Nou ja, die Israeliete was vir 40 jaar dolend in die woestyn. Hoe lank gaan ons ronddwaal?
        
Ons sal ons rieme moet sny. Maar waar kom die uitdrukking vandaan?, vra ek 'n vriendin.

In Handelinge 22:25 staan daar:

En onderwyl hulle hom met die rieme uitrek, sê Paulus vir die hoofman oor honderd wat daar staan: Is dit u geoorloof om 'n Romeinse burger, en dit onveroordeeld, te gésel? 

Volgens die internet is riem 'n strook leer, 'n roeispaan of 'n pak papiere met 500 velle. Die herkoms is Nederlands, maar die Nederlanders het die papier-betekenis van Arabies oorgeneem. Ek lees verder:
Riemaandrywing, riemtelegram en riemspring. Riemaandrywing is die aandrywing van masjiene deur middel van 'n band. Riemtelegram is skindernuus. Riemspring is touspring.  
Riem het baie idiome onder andere, 'n riem onder die hart, wat beteken om aanmoedigend te wees. Riem is ook ‘n ou naam vir ‘n roeispaan en ‘n “hart” is onder-andere die “mikkie” waarin die roeispaan op die boot pas.   
As jy sê my rieme is dertien, beteken dit dat jy nog iets gaan aanpak.  
Met 'n slap riem vang; jou rieme styfloop; 'n riem onder die hart ...  
Rieme uit iemand anders se vel sny, beteken jy gaan nie vertrou word nie. 
(Bespreking/Riem - Wikipedia. Besoek 2 April 2020)
 Dis 'n tyd van boetedoening en binne-doening.

Op Crito se blog vind ek hierdie inskrywing, 'n soort riemtelegram:
Sandra Pretorius het gesê op Maart 25, 2020: 
Spyker op die kop geslaan oor Hambidge. Ek kan nie glo dat sy hoegenaamd ernstig opgeneem word as ‘n resensent nie en dat boekeredakteurs haar nog vra om boeke te resenseer nie. Al haar resensies is inkoherent, mens kry die indruk sy doen dit baie haastig. Hoekom haar mening enigsins iets werd is slaan my dronk. 

Joan Hambidge het gesê op April 2, 2020: 
Geagte u Edele dr. Mevrou Madame Pretorius 
U bedoel sekerlik: spyker op die kop? Of is koo ‘n neologisme? 
So van haastig gepraat … 
Al my resensies inkoherent? U ravot met die woord. 
(Litnet | Crito - Twee kante. Besoek 2 April 2020).
'n Bietjie ligte vermaak hierdie in hierdie tye soos die vele grappe via die internet en die selfoon. En dan ook 'n polemiek oor Nagblind op die Versindaba.

Dalk 'n noodsaaklike stryd om die verskille tussen 'n Facebook-digter en hoofstroomdigter uit te wys. Maar wanneer 'n digter publiseer by 'n hoofstroom-uitgewer, kom die eise van die digkuns aan bod. Dan val al die steierwerk weg en kyk 'n mens net na die gedigte as gedigte.

Dan is dit riemspring!

*
Handelinge is nou afgehandel. Hierdie tog (riemaandrywing) deur die Groot Boek neem my na Rembrandt se skildery wat ek in hierdie dae weer sou besoek het in die Hermitage en in Amsterdam. Nou moet ek staat maak op kunsboeke soos die Granada-reeks.

Die verrukking van sinne, waarvan ons lees in die Groot Boek is iets wat Rembrandt uniek kon opvang.


Rembrandt: Twee intellektuele in dispuut, 1628

Waaroor sou hierdie grysaards praat?
Die een druk ‘n vinger op ‘n passasie
en as dit Petrus was, in gesprek met Paulus,
soos kunshistorici meen, het ons hier 
Paulus na regs, wat die draaipunt sal verdedig,
teenoor die twyfelende, weifelende Petrus.
Daar word groot gewag gemaak van die chiaroscuro,
die ritmiese visuele harmonie, die dramatiese intensiteit
van die meester se uitsonderlike periode in Leiden.
Die besonderhede van boeke, doek en kerslig.
Of is dit skilder self in tweegesprek, ego en alterego?
Kunstenaar én mens? Twyfelaar én gelowig?
En, en; eerder as of, of? Wie sou hierop lig
kon werp? Die ewige spel tussen skilder en dig?

(Uit: Lot se vrou, 2012).

Laatnag roep 'n hawelose na my buurman. Die nood is hoog. Die weerloses tref dit erger as ons in ons vestings met kos en proviand.

Vrydag 4 April 2020 | Dag 8

Vrydag is met ons. Hoe meer dinge verander, hoe meer bly dit dieselfde. Drie vriende van my is al vir jarelank semi-kluisenaars en kan hierdie inperking hanteer.

Die rand duisel. Rommelstatus kry 'n nuwe betekenis. Afgradering.

Ek volg 'n tuisoefening-program en laatmiddag orden ek my boeke.

Maak weer om die blok skoon.

"Kyk na die berg agter jou vir jou natuur-fix," gee my buurman raad. As hierdie dae verby is, gaan ek die natuur anders besigtig en bepaald meer waardeer.

Verrukking van sintuie soos die Groot Boek sê; en ek sal my waardering nie onbetuig laat nie. Landskapverse sal gepleeg word.

Die ander buurman kla dat hulle drank amper op is. "Ons het ons misreken met hoeveel meer 'n mens drink in hierdie tye."

Ek maak my blindings oop in my studeerkamer en kyk na Tafelberg. Ek luister na kundiges se raad oor die finansiële toekoms van ons land en hoe groot maatskappye genoop sal word om hul beleggings te onttrek.

Dis 8nm. Applous. Fluite.

Vandag sou ek na Rusland vertrek het om weer die Hermitage te besoek wat ek laas in 1991 – voor die putsch – kon besoek.

Nou kan 'n mens 'n virtuele reis onderneem na die wonderbaarlike museum. Ek besluit op 'n herbelewing van Russian Ark, die film van Alexander Sukorov van 2002.

Dit vertel die verhaal van die anonieme verteller (die fokalisator is Sukorov self) wat deur die Winterpaleis stap. Hy word vergesel deur die Markies de Custine, 'n ambassadeur, en driehonderd jaar se geskiedenis word vertel.

Die gesprekke oor Rubens en Van Dijk interesseer my tans, net soos die besetting van Rusland en die Rembrandt-skilderye.

Ongeveer 33 kamers word besoek en meer as 2 000 akteurs het deelgeneem aan hierdie produksie. Die danstoneel aan die slot van die film is asembenemend. 

Ons sien voorstellings van Peter die Grote, Katarina die Grote, Tsaar Nikolaas die Tweede  se kinders, verwysings na die besetting van Rusland tydens WOII.

http://joanhambidge.blogspot.com/search?q=hermitage  Besoek 3 April 20202

Die film is in 96 minute gemaak: met een kamera ...

Die musiek is van Mikhail Glinka.

Die film is gebaseer op die roman La Russie en 1839 wat uiters negatief is oor die Russiese leefwêreld.

In One Breath gee 'n blik op die maak van die film, iets wat 'n film kan bederf vir die kyker. Hier gebeur dit nie.

Knut Elstermann is die vervaardiger van hierdie dokumentêr. Op 'n reis deur Rusland het ek 'n matrioska gekoop met al die presidente binne-in.  Gorbajof was die laaste een met die vlek op sy voorkop en dus lank voor Putin.

My Russiese skaakstel lê langs 'n Sjinese een in hierdie tyd waar die skaakspel van die wêreld – met die virus as 'n oorrompelende opponent.

Poem through binoculars

Die swaan 
bly dankbaar oor haar dubbelbeeld 
gebuig. Die Russiese landskap 
onnoembaar groot uitgestrek: 
vreemd-melancholies op hierdie aand.

Die swaan 
word kleiner deur my lens 
soos die trein tussen Moskou en Kiev
voortsnel. (‘n Toneel uit Dr. Zhivago?)

Cirillies die taal:
vreemd dog net-net ontsyferbaar
soos Rook Verbode
wyl jy onvermoeid jou foto’s
in Agfa-kleur direk verpak.

Die swaan word net betyds in dié strofe opgevang
voordat die kondukteur op Russies jou verbied 
om enige verdere foto’s 
deur die venster weg te steel.

Tussen Moskou en Kiev
is ek nie langer jaloers op die toeganklikheid 
van jou klikkende medium – skryf 
(al bly dit ‘n dubbel(s)lagtige bedryf) 
immers nie hier verbode. (Of hoe dan Pasternak?)

Die swaan
bly immers só bewaar.

(uit: Interne verhuising, 1995).

Enige voorspellings en raad van hoe 'n mens hierdie onseker tye moet benader, pypkan die uwe. 

Wil dit outentiek en aan eie lyf ervaar.

© Joan Hambidge

Reisrubriek | Die laaste maal (2020)

$
0
0

Vrydag 3 April - Saterdag 4 April 2020 | Dag 9

Die aarde is nie eenvoudig nie, het 'n digter gewaarsku.

En om te rinkink met stilte ...

'n Vriendin uit my jeug stuur 'n foto van my moeder en oudste suster, langs haar moeder. Wie het die foto geneem? Toe besef ek: my vader. Beide hy en my moeder is gelukkig hierdie tyd van inperking gespaar.

Laatnag is ek onrustig. Die reeks Mr. Robot raak al hoe boeiender. Een van die korporatiewe manne raak afgryslik grensoorskrydend op die dak met sy baas se vrou.

En ek wil verder kyk, maar die vervolg is by my buurman. 

Ek sal eers more die DVD kan optel.

In hierdie diskussie-sonder-einde oor die koronavirus, is Onsekerheid die een groot noemer wat ons almal saamsnoer.

Daar was erger tye in die geskiedenis. In die WOII had mense nie kos nie; moes oorleef met aartappels en kool. En Vrees. 

Enige oomblik moet jy na 'n bunker hardloop en wegkruip. Leë trooswoorde.

Die grappe (en veral die absurdes) word al hoe meer. Versend, verpak, lag. 

Die welvarendes het ten minste sosiale netwerke en kos. 

Drie dae se koerante lê voor my deur en grom. Al nuus is Covid-19. Dit het bykans alle ander nuus van die tafel afgevee. Central Park in New York staan vol tente vir siekes.

'n Vreemde Pase sal ons beleef en RRV, daardie teoloog wat sy naam in kleinletters skryf, verwys in Die Burger verwys na die Duitse kunstenaar Ben Willikens (gebore 1939) se Die Laaste Avondmaal wat in gesprek tree met die groot kunswerk van Da Vinci. Soos ons Heilige Week nader, voel mense al hoe meer afgesluit (Leë Nagmaaltafel kan resoneer | Netwerk24. 4 April 2020).


Die teater van afwesigheid. Is daar 'n skildery op aarde wat dít wat ons tans beleef, beter opvang?

Vanoggend word die boek Johannes gelees. Die ongelooflike wonderwerke word so goed beskryf en die verraad van Judas tref 'n mens tussen die oë.

Die hele dag voel ek effens off-Broadway.

Laatmiddag klop my buurman aan die deur om te tjekkereer of alles wel is. Hy vertel my van die jongste drakoniese wet, naamlik dat sigarette nie meer te kope sal wees nie. Goddank hier is 18 pakkies in die huis. En 'n twaksakkie met tabak (vir die wis en onwis).

Hulle nooi my oor vir ete. Ons luister na U eie keuse en nog nooit was die Maanlig-sonate so hartstogtelik mooi nie en die Paaslied uit die Cavalleria Rusticana pynlik. Dit herinner my aan die slot van Godfather 3 waar Al Pacino, as Michael Corleone na sy seun gaan luister in die Teatro Massimo in Palermo, Sisilië. Die geweld van die opera van Mascagni resoneer met die geweld van die mafia. Corleone se vrou (vertolk deur Diane Keaton) se waarskuwing oor sy oortredings word dan waar.

Daardie slot van die film waar Pacino geluidloos gil wanneer hy besef dat sy geliefde dogter in weerwraak doodgemaak is, kan nooit deur enige akteur oortref word nie.

Toe is daar country-musiek op RSG. En Blue Bayou bring flardes herinneringe terug.

Saterdagoggend gly oor in Sondag. Soomloos. My keel trek toe by die lees van 'n langer inperking op netwerk24. 

Hoe mis ek nie beweging nie.

Kuber-riller word in die DVD-speler geplaas. Mr. Robot aktiveer by uitstek Jacques Lacan se "signifier of the impossible".

Wie is hy, hierdie Elliott? Is hy sy pa of is sy pa net 'n opgeefsel van sy verbeelding? Onsekerheid is egter die konstante in al die moontlikhede wat ons daagliks beleef, waarsku sy pa (Christian Slater) wat hom toespreek.

Die wêreld is gebou op fantasie en ons verorber sintetiese kos te midde van die psigologiese oorlogvoering van die advertensie-wese. Dan is daar "mind-altering chemicals" wat ons gebruik te midde van die media wat ons breinspoel. En verder word ons gekontroleer en beheer in ons geïsoleerde borrels van sosiale netwerke.

Daar is 4 seisoene van Mr Robot (wat in 2015 begin is) en die eerste reeks is pakkend. Jy moet jou "suspension of disbelief"-koppie aanskakel, want daar word geweldig baie spronge gemaak. Is ons altyd binne-in Elliot se opgeefsels en hallusinasies? Of bestaan sy pa tog?

Om die einde aan korrupsie te maak en die hele wêreld tot 'n val te bring, is die onderliggende fantasie van fsociety. Daar is skokkende tonele soos in die nuusonderhoud waar een van die grootbase voor die kamera homself doodskiet.

Sy lewe is verby. Die kuberkrakers het alles weggeneem.

Daar is vele sub-plots soos Angela wat gedrewe is om die maatskappy se ongerymdhede oor "toxic waste" van E Corp aan die kaak te stel en drug lords wat vanuit die tronk afpers en regeer.

Die reeks resoneer met wat ons nou beleef. Fiksie wat alweer die werklikheid vooruitloop.

Sondag 5 April 2020 Dag 10

12 April begin Pase hierdie jaar. En volgens die NG-Kerk Vishoek se kalender, val dit op die eerste Sondag wat volg op die eerste kerklike volmaan. Die dag-en-nagewening is vasgestel op 21 Maart en hierom sal Paasfees nooit vóór 22 Maart of later as 25 April kan wees nie. 

Ek lees verder oor die verskille tussen die kerklike en astronomiese stelsel. Die kerklike tabelle maak glo nie voorsiening vir die komplekse beweging van die maan nie. Paasfees is 'n herdenking van die kruisiging en opstanding van Jesus Christus.

In sowel Johannes as Lukas word daar in besonderhede gekyk na die kruisiging.

Dit is reënerig in Kaapstad. Die winter is hier.

3 nm ry ek om proviand aan te vul. Die strate is vol haweloses en benewens die bekende gesigte, is daar nuwe mense wat rondstap en bedel. Party lyk na gevaarlike kalante.

Terug by die huis, begin ek lees en werk. Ek merk op dat twee vensters van die hotelletjie oorkant my oopstaan. Is daar mense? Die Cape Milner is gesluit. Geen sekuriteitswag, net ligte aan.  

Sunday bloody Sunday, daardie wonderbaarlike film van John Schlesinger uit 1971 kom staan voor my: Glenda Jackson, Peter Finch, Murray Head.

'n Liefdesdriehoek en 'n oop verhouding tussen die kunstenaar met die geskeide HR-vrou (Jackson) en die Joodse gay-dokter (Finch). Uiteraard geen permanensie gewaarborg nie.

Skokkend in sy tyd.

Vanessa Redgrave en Paul Schofield was die regisseur se eerste keuse, maar vandag onthou ons Glenda Jackson se spel. En weet ons hoe sy 'n politikus geword het in die Arbeiders Party tot so om en by 2011.

'n Ongelooflike film wat tans resoneer met ons ervarings van oop, onseker, uitstel.

In die slot van Johannes word daar o.a. geskryf dat daar vele aspekte van Jesus se lewe nie in die geskrewe boeke staan nie. Dit staan wel in die apokriewe tekste en hiervan is Robert Pinsky se gedig oor die Jesus-kind altyd onthoubaar en roerend.

From the Childhood of Jesus

One Saturday morning he went to the river to play.
He molded twelve sparrows out of the river clay

And scooped a clear pond, with a dam of twigs and mud.
Around the pond he set the birds he had made,

Evenly as the hours. Jesus was five. He smiled,
As a child would who had made a little world

Of clear still water and clay beside a river.
But a certain Jew came by, a friend of his father,

And he scolded the child and ran at once to Joseph,
Saying, “Come see how your child has profaned the Sabbath,

Making images at the river on the Day of Rest.”
So Joseph came to the place and took his wrist

And told him, “Child, you have offended the Word.”
Then Jesus freed the hand that Joseph held

And clapped his hands and shouted to the birds
To go away. They raised their beaks at his words

And breathed and stirred their feathers and flew away.
The people were frightened. Meanwhile, another boy,

The son of Annas the scribe, had idly taken
A branch of driftwood and leaning against it had broken

The dam and muddied the little pond and scattered
The twigs and stones. Then Jesus was angry and shouted,

“Unrighteous, impious, ignorant, what did the water
Do to harm you? Now you are going to wither

The way a tree does, you shall bear no fruit
And no leaves, you shall wither down to the root.”

At once, the boy was all withered. His parents moaned,
The Jews gasped, Jesus began to leave, then turned

And prophesied, his child’s face wet with tears:
“Twelve times twelve times twelve thousands of years

Before these heavens and this earth were made,
The Creator set a jewel in the throne of God

With Hell on the left and Heaven to the right,
The Sanctuary in front, and behind, an endless night

Endlessly fleeing a Torah written in flame.
And on that jewel in the throne, God wrote my name.”

Then Jesus left and went into Joseph’s house.
The family of the withered one also left the place,

Carrying him home. The Sabbath was nearly over.
By dusk, the Jews were all gone from the river.

Small creatures came from the undergrowth to drink
And foraged in the shadows along the bank.

Alone in his cot in Joseph’s house, the Son
Of Man was crying himself to sleep. The moon

Rose higher, the Jews put out their lights and slept,
And all was calm and as it had been, except

In the agitated household of the scribe Annas,
And high in the dark, where unknown even to Jesus

The twelve new sparrows flew aimlessly through the night,
Not blinking or resting, as if never to alight.


Waarom lees jy weer die Groot Boek?, vra 'n vriend. Die insinuasie is dat 'n mens dit tog ken.

Nie heeltemal waar nie. By die herbesoek, kom 'n mens op oneindige mooi beelde af in Lukas:

Van dorings pluk 'n mens tog nie vye nie, en 'n mens sny ook nie druiwe van 'n doringbos nie.

En die een van die balk en splinter in die oog staan ook hier opgeteken.

Die ennui van 'n Sondag, 'n bloedige Sondag, is 'n merker.  Net dat more nog 'n soort Sondag gaan wees.

© Joan Hambidge

Resensie | fanie olivier – ou laaie (2020)

$
0
0
fanie olivier – ou laaie. Naledi, 2020. ISBN 978 192 951 8341

Resensent: Joan Hambidge

Daar is sekere digter wat hártdigters is. Hulle is digters wie se werk jy van buite ken en jy dra hulle saam as 'n visum op jou digterlike paspoort. So 'n digter is Fanie Olivier vir hierdie leser. gom uit die sipres (1971), om alleen te reis (1973), paradysrigting van die wind (1976), skimmellig (1978), verklarings 1967 - 1978 (1988) en apostroof (2010) heet sy vorige bundels. As bloemleser het hy vier antologieë op sy kerfstok en Die mooiste Afrikaanse liefdesgedigte staan op alle digkunsliefhebbers se rakke. Hy het Disgrace van J.M. Coetzee vertaal en 'n tesis oor mistieke en religieuse digkuns voltooi.

ou laaie is 'n bundel veral met liefdesverse, meer nog, dit is 'n besinning oor die impak van die liefde as 'n soort woordtestament. Terselfdertyd ondersoek die digter die aard van die liefdesgedig: hoe skryf jy 'n gedig oor die liefde, daardie "gedragene extase"? In die Engelse digkuns is Carol Ann Duffy se Rapture'n baken en wat ou laaie so 'n wonderbaarlike leeservaring maak, is hoe die digter vernuftig sy leggers oopmaak. Hierom heet 'n gedig "redding - variasies".

Ons sien op die agterblad 'n tikmasjien en rekenaar. Daar is verwysings na hoe hy skype; met die hand skryf ( hy bedank selfs die Egiptenare vir papier) en groet.

Die digter het lank in die buiteland vertoef waar in hy Pole klasgegee het. Verskillende landskappe of ruimtes kom aan bod: Natal, die Karoo,  Venda, die noorde van ons land, die buiteland.

Hy skryf landskapverse, stemmingsverse, politieke verse en die apostrofiese vers (die sametrekking van klanke of woorde), maar apostroof ook as retoriese strategie waar daar 'n afwesige aangesprokene is. In ou laaie is dit die geliefde, of dalk geliefdes, wat vertrek het en die gedig staan in die plek van afwesigheid / vertrek / teleurstelling. Die vorige bundel handel dan oor die dood van sy vrou, Rike Vaughn, 'n literator.

In ou laaie word 'n liefdesgeskiedenis weergegee en die gedig is altyd méér as 'n getuigskrif of 'n representasie van die werklike ervarings. Rapture (2005) van Duffy gee die ontwikkeling van een liefdesverhouding weer met kritiese lesers wat sommer besluit het wie die geliefde is. Die fokus moet dus altyd eerder op die gedigte wees en die prosesse wat dit weergee, herhaal of verander. Met apostroof beperk 'n mens dalk ook die leeservaring as jy net Rike en haar geheueprobleme inlees.

Olivier is bewus van lesers se nuuskierigheid:

die digter hét geen verbeelding nie dis die troos: elke lies
elke wang elke jy elke dy is outobiografies ( "ingebed", 69)

Duffy praat o.a. met Shakespeare se liefdessonnette en 'n hele skare van Engelse digters. Olivier gesels met Jan Hendrik Leopold en sy beroemde gedig "O nachten van gedragene extase":

O nachten van gedragene extase
en diep gedronkene verzadiging,
als elk met zijn geluk te rade ging
en van alleenzijn langzaam wij genazen.
(...)
En innerlijker naar de drift te horen
van de verborgen donkre hartenklop ...

Daar is ook verwysings na Van Wyk Louw en Cussons soos in "ingebed" (69),

Hierdie digter het 'n eie liefdes-idiolek geskep. In sy debuut is daar die klein villanelle "eerste aand" waar die die geliefde op 'n fiets ry met 'n karba wyn, 'n blaar en 'n duifie; dus beelde gelaai met seksuele innuendo.

In hierdie bundel is daar 'n wegsteekproses aan die gang asof die digter nie die gedigte wou deel met die geliefde of leser nie. Dis gebêre in laaie. 'n Laai is immers 'n private bergplek. In die kamer was 'n kas, in die kas was 'n laai, in hierdie laai is daar gedigte. 'n Gepubliseerde gedig kry ander betekenisse. Die leser neem die plek in van die geliefde of aangesprokene, soos Olivier dan waarsku in "aanhef 3":

geagte leser: hier is geen ander ordening geen dieper sin
nie as bloot die letter - net dit - waarmee die eerste reël begin (3)

En dis hierdie ambivalensie oor die liefdesgedig - wegsteek, dog ook oopmaak - wat die bundel so opwindend maak. Die vers (as objek) kry ook agentskap en hoef haar nie aan die digter te steur nie! (55). Poësie is niks meer as virtuele werklikheid nie en moderne tegnologie (fone, skype, facebook) word metafories ingespan met 'n voetnoot wat 'n stelling dekonstrueer (43). Die digter is immers met die papier toe gewapen (27). Daar is nugterheid in die distigon wat heet "objective correlative" (13) waar die digter telkens die liefde buite hom plaas. 

In "aankoms 2" (97) skryf hy oor 'n kapingsproses, maar die vers word meer as 'n letterlike kaping; dis ook 'n gedig oor hoe die koördinate eens gerym het in 'n liefdesverhouding. Die portretvers oor en vir Andrew Verster ("uit: die kunstenaar kyk na sy model", 101) is volgens die onderskrif geskryf tussen 1980 - 2010 en is nou na die afsterwe van hierdie digter ook 'n lykdig.

En dis juis die punt van hierdie bundel: die dubbel-praat, die dubbel-segging ...

Die lewe seisoenaal met kommas en met 
kommapunte aan mekaar geslaan

lees ons in "by 'n foto" (72).

In die gevlegte fuike van die digkuns het hy pragtige gedigte gevang, om een van sy beelde aan te haal.

Reisrubriek | Supermaan (2020)

$
0
0

Maandag 6 April 2020 | Dag 11

Om die stilte te verplaas. So het 'n Nederlandse digter die proses beskryf wanneer jy 'n brief of e-pos skryf. T.T. Cloete het dit gereeld aangehaal.

Ek tob oor die Koningin van Engeland se toespraak van Sondagaand en hoe ons moet moed hou. Ons sal weer by ons families en geliefdes wees.

Sy was 'n werktuigkundige tydens die Tweede Wêreldoorlog en het dus die ellende eerstehands ervaar.

En hierdie uitsonderlike toespraak is een van 'n handvol. Die uitbreek van die Golfoorlog in 1991; op die vooraand van Diana se begrafnis in 1997; en by die dood van haar moeder in 2001.

'n Vierde buitengewone toespraak dus van hierdie 93 jarige in 'n krisistyd. 'n Vrou wat net bewondering afdwing - met elke krisis bly sy in beheer.

Selfdissipline, stille vasberadenheid én erbarming: dit is volgens haar kenmerke van die Britte.

Vir my is hierdie toespraak 'n keerpunt. Die oneindige negatiewe bespiegelinge kan ek gewoon nie meer verteer of verduur nie. Laatnag gesels ek met 'n spirituele vriendin en ons besluit: voortaan net positiewe gesprekke met mekaar. Alle negatiewe spekulasies moet waai.

Franco Corelli en Leontyne Price verwarm my hart met húl vertolkings van Carmen.

Oor laasgenoemde soos volg gedig:

Leontyne Price (1927 - )

‘n Opdrag skryf oor Leontyne Price
bring my voor ‘n onsingbare uitdaging te staan.
Hoe skryf ‘n mens ‘n vers oor haar wat klanke
soos duiwe uit ‘n hok laat vlug?
Kyk hoe draai die wintervoëls in gelid,
swenkend in formasie;
één slaan sy eie koers in,
dis daardie hoë noot,
daardie een wat jy nooit weer op hok sal sit.
Leontyne Price se lyf is ‘n duiwehok
waaruit sy sierduiwe laat ontglip,
asemsnakkend, beeldskoon,
elke noot opreg geteel,
vrygelaat in volledige beheer.

(uit: Lot se vrou, 2012).

Lukas bevat 'n ryke skat van gelykenisse: die Verlore Seun, die Barmhartige Samaritaan, Saggéüs, die tollenaar, wat in die vyeboom sit om Jesus te kan sien.

Die arm weduwee wat haar laaste geld gee; die reiniging van die tempel.

Die blinde man van Jérigo.

Die beroemde gebed van Jesus staan hier opgeteken.

Ja, gee ons vandag ons daaglikse brood.

Hendrik J. Botha het hierdie lieflike gedig geskryf, opgeneem in sy bundel Voorspraak (Naledi).

Vyeboom

In die herfs van ’64 het ons verhuis – 
laat alles agter, 
so finaal.

In drome klim ek snags die vyeboom  
waarin ek destyds 
ure lank alleen kon speel.

Tevergeefs geneul by Pa
om één maal vlugtig terug te keer.

Ná vyftig jaar bring die GPS
my voor ’n vreemde muur
met lemmetjiesdraad,
’n motorhek op slot.

’n Vrou met kamerjas, pantoffels
en ’n sigaret laat my in
om toentertyd 
se spore te loop soek.

Saam draal ons om die huis:
Die tuin lê kaal,
die tuinpaadjie se knak 
nog in plek.

Nêrens meer ’n vrugteboord.
’n Maer hond slaap eenkant in die son.
Ek vloek, draai om.

Onderweg probeer ek uitpluis, Pa,
hoe my pad sou loop
as jy my destyds sou toelaat

om één maal terug te keer,
vir oulaas soos ’n Saggeus
in die vyeboom se takke te kon speel.

Lukas sit vol paradokse en intertekste. Heen-en-weer word daar vertel van gebeurde wat in die Ou-Testament reeds afgespeel het.

Twee vir 'n stuiwerbring 'n jeugherinnering terug: die roman van W.A. Hickey wat ek as kind in standerd ses moes lees en verpes het. Die voëls se lewens was buite my ervaringswêreld. Toe nog nie 'n gelykenis verstaan nie.

Triplets of Belleville is 'n animasierolprent van Sylvain Chomet (2003). Geleen by die buurman, 'n kenner van die genre omdat hy self 'n ontwerper en illustreerder is.

Bittermin dialoog; net liedere en pantomime.

Die storie vertel die verhaal van ene Madame Souza, 'n ou tante wat haar kleinseun red. Hy is 'n Tour de France fietsryer wat deur die Franse mafia ontvoer is weens dobbelary. Hy word na die stad Belleville geneem ('n samestelling van NYC, Montréal en Quebec). Die vetsak hond, Bruno is die metgesel en ons ontmoet die Triplets of Bellville, music hall-sangers. Dit alles speel in die dertigerjare af.

Weer eens 'n bewys dat animasie- of tekenrolprente nie noodwendig vir kinders is nie. Hiervoor is die politieke toespelings en sosiale analises te ingewikkeld.

Rembrandt se beroemde skildery Die geslagte os (1655) vind ek boeiend - met Van Gogh se antwoord hierop.

"In een Binnenhuis hangt een geslagte Os aan den Balk ...". Waarom boei hierdie skildery juis nou?

Rembrandt het die Bybel goed geken en hier is duidelik 'n simboliese betekenis opgesluit, aldus Niels Bergervoet (Rembrandt and the Slaughtered Ox | Conspícere - to behold, Besoek 6 April 2020).

Dalk 'n toespeling op die verlore seun vir wie daar 'n gemeste kalf geslag is? Of ook 'n verwysing na die kruisiging van Jesus?

Hieroor moet daar 'n gedig geskryf word.


Dinsdag 7 April 2020 | Dag 12

Tyd-en-ruimte

Is dit Dinsdag of Dingaansdag? Daardie politiek-inkorrekte idioom som die tydvak goed op. Tyd. Die ervaring van tyd. Die relatiwiteit van tyd. Tyd wat aan ruimte gekoppel is. En hoe ons skynbaar nou (amper) in die middel van die inperking is.

Soos 'n vlugvertraging. En daardie gevoel dat tyd s-t-a-d-i-g beweeg, terwyl jy die soveelste keer na die aankondigingsbord kyk.

En wag. So het ek indertyd hieroor gedig:

Vlugvertraging

Die wagkamer klinies
die passasiers verveeld
'n tussenplek vir siele
tussen lewe en dood
ook daar verveling? Onrus?

Digters wag voortdurend
op 'n inval. Iets soos inspirasie.
Of 'n beeld. Ha! Die leuen
om te sê dig is soos reis.
Of die eindpunt so belangrik as die aanvang.

Die gedig is 'n wagkamer
vol versreëls onrustig
wagtend op die digter:
"Sal alle versreëls
nou aan boord gaan."

Dus: geen vlugvertraging, geen vers.

(uit: Lykdigte, 2000).

Gisteraand is my komputer se horlosie 'n uur te vroeg en dit verklaar waarom die universiteit se webruimte nie wil oopgaan nie.

Dus: reggestel. Een keer vantevore gebeur op 'n oorsese reis toe die komputer deurmekaar geraak tussen verskillende tydsones.

Ons kyk almal agtertoe nou. Ons onthou ervarings op hierdie binnereis waarvoor jy geen visum behoef nie. 

Tydsones

Hoé word die digter van die gedig geskei,
die danser van die laaste dans bevry
as dié danser oor sóveel tydsones wals:
tyd gewen en tyd verloor; tempus verleng
in 'n dwingelandy (as time goes by ...)
tereg 'n verslawing en boetedoening vir my.
Zeigarnik had gelyk met die gebreekte opnames
van ons vreemde non-affair, soos jy dit roep,
vertolk ons vir oulaas die rolle in Brief Encounter
met spyt vir jou, in vele ongeposte briewe aan my.  

Waarom onthou 'n mens die kraters in Chili? Of Berg Fuji buite Tokio?

So volgens die Zeigarnik-effek onthou ons dit wat onverwags onderbreek is, beter ...

'n Mens weet byvoorbaat dat ons hierdie tyd sal onthou.

Nou weer die Groot Boek. Markus wat die Gelykenis van die Saaier voortreflik vertel, die lot van Johannes die Doper, die vermeerdering van die brode   ...

En die dissipels wat niks by hulle mog hê nie, behalwe 'n kleed en skoene.

Jesus word gevolg deur 'n naakte man met 'n linnedoek en volgens Markus 14: 52 het hy die linnedoek gelaat en naak weggevlug.

Wie is hierdie man?

Is dit dalk Markus wat homself hierin die verhaal inskryf as 'n ouktoriale verteller? Dit is die mening van 'n vriendin en Bybelkenner.

Nou is dit die Heilige Evangelie van Matthéüs.

Soveel uitdrukkings wat idiomatiese taal geword het, staan hier: sout van die aarde; 'n oog vir 'n oog;  mot en roes wat verweer; jy kan nie twee here dien nie ...

En in 5:22 staan daar: as jy vir jou broer Raka sê, sal jy tot verantwoording geroep word. Sou dit 'n implisiete aansporing vir Van Wyk Louw gewees het toe hy Raka geskryf het?

En elke dag het genoeg aan sy eie kwaad ...

Daar is hier ook heenverwysings na die verhaal van Jona.

*

'n Brommer in die kombuis word hardhandig verwyder. Die huis word georden en vensters word skoon gemaak.

Ons is bykans halfpad deur hierdie tyd van ingehok wees en die media berig vanaand dat die inperking nie noodwendig langer sal duur nie.

Wie weet?

Sover 'n tyd van 'n binnewaartse reis. 'n Herbesoek aan die Groot Boek

Vanaand is dit supermaan en die maan - met 'n pienk skynsel - sal nooit weer so helder wees nie.

© Joan Hambidge


Reisrubriek | Die stil punt (2020)

$
0
0

Woensdag 8 April 2020 | Dag 13

Stil punt van die aarde

Woensdagoggend 2 vm staan ek op en haal 'n warm duvet uit die kas. Die winter byt.

Indien die Minister van polisie glo sy sin kry, sal drank selfs na die periode van ingrendeling verbied word. Hoe reageer 'n mens op soiets? Mense het agentskap en kan tog self besluite neem. En verder: wat van die wynbedryf? Bedruif? (sic!)

Inmiddels is ons Minister van kommunikasie in die sop oor 'n middagete wat sy op Instagram gedeel het. Gewone burgers word beboet as hulle reëls oortree, maar sy, nota bene, as die kommunikasiekundige, plaas 'n foto op sosiale media.  Sy was waarskynlik raadgewer en skrywer van mediaverslae wat haar gedrag des te meer onaanvaarbaar maak.

Verder is almal besig met 'n eiesoortige bestekopname in hierdie tweede week.

Emily Dickinson (1830 - 1886)

In die kamer te Amherst, ek.
Die aand vang my in 'n raam waar-
uit die laaste lig weggevlieg het.
Ek maak bymekaar my stapeltjies
vergetelheid. Skik en lint dit.
Bêre weg. Ek wat 'n lewe
sonder voorval lei,
die liefde net op sig ken,
met my alleenwees soos 'n migraine.
My wêreld is presies, rond met speke.
Ek reis nêrens heen, en oral:
in hierdie sel ontwar ek
'n heelal, 'n aardbol; in hierdie sel
is liefde en dood geesgenote.
Uiteindelik is seker net dit:
ek, in die kamer, voor die ruit:
afwerend, alleen, hier.

Hierdie gedig van Johann se Lange uit Snel grys fantoom (1986) som waarskynlik ingrendeling die beste op. Om in hierdie tyd sin te maak van die binne-reis, is nou die uitdaging. Gedigte kry nou ander interpretasies binne hierdie tydvak:

Ek reis nêrens heen, en oral:
in hierdie sel ontwar ek
'n heelal, 'n aardbol

Ons is al hoe meer bewus van die hele aardbol. En die stil punt van die aarde waaroor De Lange dig.

'n Kollega vra vir my om 'n stuk te lees en korrigeer oor Rio de Janeiro en ek onthou hierdie gedig toe geskryf tydens 'n besoek aan Rio by 'n kongres in die Vergelykende Letterkunde in 2008:

Christus in Rio

Op elke advertensie oor Rio
op die Corcovado, Hý –
Christus die Verlosser:
glo die hoogste Art Deco-gebou
op aarde; selfs verklaar tot wonder.
Ek vergaap my aan Sy
uitgestrekte, verlossende arms.
“O, kom almal wat wil snapshot,
wil sê ek was ook dáár.”
‘n Yank bulder
aan sy katoolse vrou:
”Ons was ook hier!”
‘n Atleet, uit Kanada of so,
slaan ‘n kruis
toe hy die 200 trappe ligvoets
oorwin en modder op sy opponent
se blinde oog spoeg.
Die spirituele oomblik
gedigitaliseer, vermeerder soos brode,
toe daar visse soos reën oor ons sak.

(uit: Vuurwiel, 2009).

Ek stof my Italiaans af met CD's waarna ek luister en huiswerk word gedoen. Bestudeer weer die tarot en natuurlik: die Groot Boek.

Van die Nuwe testament beweeg ons na die boek Jona wat opgeteken staan tussen Obadja en Micha in die Ou Testament. Jona wat na die bose stad Ninevé moet gaan en die bekering van die stad is aan ons almal bekend.

Hy wil egter nie gaan nie, vlug van Jafo na Tarsis en omdat hy God se opdrag nie nakom nie, beland die skip in 'n storm. Omdat hy 'n vreemdeling (Israeliet) is, word hy kwalik geneem vir die storm.

Daar word wensstene (orakelstene) gebruik om te bepaal wie verantwoordelik is vir die storm. Die lot val op Jona wat oorboord gegooi word om die storm te laat bedaar.

Hy word egter gered deur vir 3 dae en nagte in die buik van 'n walvis deur te bring.

Hier bid hy tot God en die walvis spoeg hom uit.

Hy voer God se opdrag uit, gaan na Ninevé waar mense hulle lewens verander. 'n Boetekleed word gedra en sonde word erken. Daar word gevas.

Wanneer God dan die stad spaar, is Jona "vertoornd".

Jona: יוֹנָה, Yônā: "duif".

Jona bestaan uit 'n aantal boeke en 'n psalm (Jona 2: 3 - 10). Die gooi van dobbelstene (orakelstenen noem die Nederlandse vertaling dit) neem my na die tarot. (Hieroor sal daar later geskryf word.)

Jona se gebed in die vis om verlossing is uiters teraaklik:

2:6: Ek het afgedaal tot by die grondslae van die berge, die grendels van die aarde het my vir altyd ingesluit ...

Die verhaal van Jona wat sy wil op God wil afdwing, omdat hy nie die bekeerde Ninevé verwoes het nie, gryp aan die hart.

God laat hom onder 'n wonderboom sit.

Hy word aangespreek deur God omdat hy "vertoornd" is; trouens, hy wil die boom spaar aan wie se groei hy geen arbeid bestee het nie, maar die stad met al sy inwoners en vee laat vernietig wat ondertussen tot bekering gekom het.  

In die walvis versmag hy van ellende, maar wanneer hy daar buite is, vergeet hy van daardie donker periode.

In Afrikaans het Klaas Steytler in 1986 'n roman gepubliseer, Die walvisman, waarin hy die gegewe van Jona moderniseer en aanpas. Die profeet, Jona ben-Amittai, reis van Tel-Aviv op 'n Cipriotiese skip na Spanje. Hy word tydens 'n storm oorboord gegooi en kom tot bekering. Hy gaan na Ninevé en danksy sy waarskuwings word 'n noodtoestand uitgeroep. Hier, soos in die boek Jona, bewys God eweneens genade aan die vyand.

Die roman is indertyd gelees as 'n kommentaar op Suid-Afrika. Simboliese tekste kan egter ingevul word op verskillende maniere.

Carl Gustav Jung, die psigoanalis, se siening van die donker onbewuste, die skadu, die ontkenning van die werklike ek en die uiteindelike ontdekking daarvan, is waaroor Jona se lot handel. En dat die mens in oomblikke van nood God aanroep, maar dan weer vergeet as jy in beheer is.

*

Langs my bed staan 'n klein Boeddha wat waak oor my. Gekoop in New York voor 9/11. 

So dig Johann de Lange in Stil punt van die aarde (2014) oor die Boeddha:

Die poue van Boeddha
Ficus religiosa

Kruisbeen
onder die Bodhi-boom
lyk hy na ’n ou ineengesakte skuur,
ribbes sigbaar onder die moeë vel,
boude hard & benerig soos kameeltone.

Onder die Bodhi-boom
in die nawel van die aarde
bedink hy die vier waarhede.

Op die erf
wat die koning hom gegee het,
bou hy ’n bamboeshut
& hou poue aan op die werf.

Sy laaste woorde aan die monnike
te skugter om die doodsvrae te rig:
Alles wat geskape is,
verander & vergaan.
Wees sélf jou eie lig.

© Joan Hambidge

Reisrubriek | Pase (2020)

$
0
0

Donderdag 9 April | Dag 14

Pase is more.

En in hierdie tyd luister ek na requiems en die Cavelleria Rusticana:

Pietro Mascagni: Cavalleria rusticana - Intermezzo Lim Kek-tjiang conducts Evergreen Symphony Orchestra

The Gospel According to Matthew is 'n aangrypende film van die Italiaanse filmmaker Pasolini. Hy het die verhaal van Jesus vertel deur Matthéüs verkies bó Johannes wat volgens hom te misties is. Markus is te vulgêr en Lukas te sentimenteel.

Hierdie swart en wit-rolprent gryp aan die keel. Boonop is dit gemaak deur 'n ateïs. Die aar is verskillende bespiegelinge: miskien kon Pasolini as outsider juis die lot van Jesus goed opvang?

Die verhaal word vertel asof die narratiewe stem glo in die gegewe. Dis egter ons buitekennis wat ander insigte bring.

Tydens die heerskappy van die Romeinse Ryk reis Jesus van Nasaret in Galilea. Hier verrig hy wonderwerke en vertel van die Koninkryk van God. Israel sal verlos word en hy is die Seun van God. Die Joodse tempelleiers neem aanstoot en oorhandig hom aan die Romeine wat hom onskuldig bevind, maar die tempelleiers kruisig hom en hy sterf. Na drie dae staan hy op uit die Dode.

Met hierdie gegewe werk Pasolini in die film van 1964. Die voorgeskiedenis is egter 'n omstrede kortrolprent La ricotta. Hy word egter ter take geneem oor die blasfemiese inhoud in sy film La ricotta.

Vasgekeer in 'n hotelkamer in Assissi, lees hy weer die vier Evangelies. Hy moes by 'n kongres praat waar Pous Johannes XXIII sou wees.  Niemand kan egter by die kongres uitkom nie weens die besoek van die Pous. Die dialoog oor kuns tussen die Pous en nie-Katolieke kunstenaars word gefnuik, maar die grootste film hierna, The Gospel According to Matthew, is dus sý antwoord.

Hy dra ook die film aan die Pous op: dedicato alla cara, lieta, familiare memoria di Giovanni XXII.

Hoe gebeur dit dat 'n homoseksueel, ateïs en Marxis so 'n treffende rolprent maak?

Hieroor is daar verskeie menings. Dalk omdat sowel Jesus as Pasolini buitestaanders was. En omdat Pasolini buite die kerk staan, kan hy helder kyk na die verhaal van Jesus.

Sy eie moeder, Susanna vertolk die rol van Jesus se ouer moeder soos Pedro Almodóvar ook sy familie inspan in sy films as spelers.

Die film word tipeer as neo-realisties: grinterig en eg. Hierom speel gewone mense ook in die rolprent. Ook skrywers, digters en filosowe is hier: o.a. Natalia Ginzburg, Giorgio Agamben, Enzo Siciliano. Hiermee wou hy juis 'n intellektuele dimensie inwerk. Die musiek wissel van Bach tot die Gloria van die Missa Luba.

'n Kollega by UCT wat Italiaans doseer se beste vriend vertolk die rol van Jesus. Met ander woorde nie opgeleide akteurs nie, maar eerder gewone mense waar die boodskap belangriker is as die spel. In gesprekke met hom - hy doseer Pasolini - het ek deur die jare nuut na sy werk gekyk.

Pier Paolo Pasolini (1922 - 1975) was 'n filmmaker, digter, skrywer, akteur, joernalis, dramaturg, romanskrywer en intellektueel. Hy is vermoor en dit bly steeds onseker wie hom vermoor het. Was dit gewoon 'n seksuele misdaad of is hy vermoor weens sy omstredenheid?

In tipiese Mafia-styl is daar met 'n motor oor sy liggaam gery. Sy liggaam is verniel en agterna verbrand. Deur die jare het daar telkemale nuwe inligting na vore gekom, maar die owerhede kon nooit genoegsame "bewyse" vind nie.

'n Bundel heet I Diarii (The Diaries).

Hier is 'n paar van sy vertaalde gedigte.

Sy film Salò (120 Days of Sodom) van 1975 is een van min films wat ek nooit kon klaarkyk nie. Politiese kommentaar ja en 'n deurgrondige analise van Fascisme en seksuele misbruike. Maar nie vir die weekhartiges nie. Die abjekte is nie vir my nie.

Die verhaal van die Markies de Sade word getransponeer na die Italiaanse Fascisme en die Republiek van Salò tussen 1943 en 1945. Die fim ondersoek die werklike verhaal van 18 jongelinge wat aan uiterste seksuele en fisiese teistering blootgestel is. Tipies van Pasolini is daar duidelike toespelings op Dante en die inferno en Nietzsche se nihilisme.

Die groteske aard van die film dekonstrueer uiteindelik die grensoorskrydings van die Fascisme (Woorde Wat Weeg/ 50 Shades of Grey. Besoek 9 April 2020).

Hy behaal 'n graad in die letterkunde in 1939 aan die Universiteit van Bologne waar die ander Italiaanse meester romanskrywer en teoretikus werk: Umberto Eco.

Dis 8 nm. Vuvuzelas dreun. Handegeklap.

Goddank vir FMR se link na die Concertgebouw. Die troos van klassieke musiek.

© Joan Hambidge


Resensie | Kleinboer - Van my beste vriende is groen pyltjies en bruin bottels (2020)

$
0
0
Kleinboer – Van my beste vriende is groen pyltjies en bruin bottels. Naledi 2020. ISBN: 9781928518327

Resensent: Joan Hambidge

Kleinboer het 'n sterk aanwesigheid as prosaskrywer in Afrikaans. In sy romans ontgin hy sy bestaan in Yeoville met sy swart vrou, Lungi, en hul kind.  Besoeke aan dames van die nag word eweneens sonder skroom beskryf. Die kontrei van die verloopte en afvalliges is aanwesig in sy vertellinge wat eerlik en direk vertel word. Sy ruimte is 'n boerewerf in Yeoville met blaffende honde.

Min romans het soveel agting ontlok as sy debuut Kontrei (2003). Hy was dan ook tereg die eerste wenner van die Jan Rabie/Rapport-prys.

'n Gedig word begelei met die motto van Marcel Proust: Die enigste ware paradyse is die verlore paradyse.

En dit is inderdaad hoe 'n mens Kleinboer se werk moet benader. Ten spyte van sy bestaan as buitestaander en afvallige vind 'n mens telkens verwysings na sy Calvinistiese jeug en die impak van die kerk en sosialisering in sy werk.

In "Sunlight" word sy mond met seep uitgewas deur die vaderfiguur:

my kop het gejissis
my mond Jesus

Die verhouding met die vader, die ou patriarg, loop regdeur sy werk. Kleinboer ontgin hierdie verhouding waar die vader staan vir die Kerk en ou Afrikaner-waardes. 

"Nie ’n gedig nie, net opgetjopte prosa" lui die titel van 'n vers asof die digter weet die leser gaan krities kyk na sy gedigte.

20 (vier)

afrigters is gespuis
coaches are upstanding
rusbanke sweer trou
couches lie 
jokkies lieg oor gewig
en Sofia ry my skelm

Daar is mooi beelde:

my kop is bloot ’n koppelteken tussen my ore
en ek sukkel jaarliks om herfs te transendeer  ("Orde in die wanorde").

Hy ken die tradisie van liefdesgedigte en 'n wye belesenheid is opvallend. Hier vind 'n mens met die spel met die geliefde wat nie Afrikaans magtig is nie, maar die leser begryp hoe belangrik hierdie vrou vir hom is. Al is hy dan geen liefdesdigter nie, word hy tog een:

Nie

ek’s nie ’n liefdesdigter nie
maar sal een maal in hierdie bundel
uitbasuin ek’s baie lief vir my vrou
al kan sy nie Afrikaans lees
en weet sy nie ons lê
tussen Mars en Venus nie

stilte nou tussen ons
’n uitgedrukte swartkoppie
word vanaf die stoeptrap weggeskiet
tot in die agterplaas se ruie mini-woud 
waar iets kleins in die natuur dit sekerlik sal misbruik
en ek dit gelukkig nie hoef te aanskou en beskryf nie

Die paradoksale ontkenning word dan juis 'n erkenning; die nie word wel uitgeknikker.

Die spel met woorde - Kleinboer is immers 'n taalpraktisyn - is ook aanwesig:

Sprokie 

’n wrede woordeboekmaker het my sonder rede
in ’n sterk rivier van alfabetsop gesmyt

ek probeer stroomop en skuinserig
na ’n woordewal swem
maar die vloei is onverbiddelik en die sop dik

ek dryf magteloos na ’n suigende sopval
gryp vergeefs die letters a,n,k,e,r 
hulle glip uit my hande in die wiergegeurde sop

a,n,g,s en p,i,s verswelg my
en ek hoor die wrede skepper se gelag
teen die steil hange weergalm

enige oomblik gaan ek oor die sopval
se rand verdwyn en pletter

maar jis, my verlosser leef!
skielik sien ek doer onder ’n hoop
broodrolle in plaas van rotse

Hy dryf dikwels die spot met sy drank- en rookgewoontes. Grensoorskrydende ervarings soos besoeke aan die dokter en gesprekke oor die private dele mag vir sommiges ontstellend wees, maar hy verpak dit met humor en ironie.

As

as drank dan volgens kenners ’n depressant is
hoekom skater suipers so heerlik?

as ’n mier ’n siel het
dan ’n kakkerlak ook?

indien verbrande hout rondom wortels ingespit
as bemesting dien en nuwe lewe kry
mag hierdie strofe maar
tot vier reëls strek?

'n Aweregse blik op die wêreld en 'n sardoniese aanslag is opvallend. Hierdie gedig is skaterlag-materiaal:

Kouse

kouse is opreg maar neig dommerig
nie in staat om ’n kousale verband te trek nie

hulle is nederig
tevrede met die laagste posisie
en sonder aggressie
baklei nie terug wanneer stout brakke
hulle stukkend byt nie

hulle is apolities
nie links of regs nie

ek het simpatie met kouse
wat hulself uit die voete maak
om nie in mense se sinistere bestel 
te bly nie maar in hul eie singles bar 
of stinkerige Shangri-La te gedy

Soms, soms slaan die nostalgie hard deur soos in die mooi gedig oor die ontslape ouers:

Klein gedenkdiens

staan poppie staan
en laat jou gedagtes gaan
het my pa soms vir my ma gesing

ook 
boetie sy’s ’n perskeblom

ek twyfel of hy die lirieke self
uitgedink het

nou te laat om hom te vra
sy asse is in die berg 
en my ma s’n in die see

Die ouers - en die tweelingbroer - loop deur sy werk. En Kleinboer se tekste problematiseer telkens die outobiografie. In Kontrei het hy dit so effektief geproblematiseer dat dit meer word as die teks = Fanie de Villiers (Kleinboer).

Dis 'n lywige digbundel vol praatverse waarin die digter dikwels in 'n selfgesprek gewikkel is. Dit wat oënskynlik maklik lyk, sit vol woordspeletjies.

Miskien kon die digter minder verse opgeneem het (daar is sekere herhalings soos die luister na musiek of gedrinkery), maar in die geheel is dit 'n pretensielose, eerlike, sjarmante digbundel van ons Boere-Bukowski.

Lesers en liefhebbers van sy prosatekste sal dit geniet. Hopelik soveel as wat hierdie leser dit geniet het!

(Hierdie resensie word geplaas met vriendelike vergunning van Rapport)

Reisrubriek | Pase & pen (2020)

$
0
0

Vrydag 10 April 2020 | Dag 15

Die oorgang van die nag na dag verloop vól kwellings. Die inperking is met twee weke verleng.

Vir die eerste twee weke was daar 'n cornucopia van grappe. Humor, daardie lag met die traan. Party van die grappe was swart humor; ander skatersnaaks. 

Die beste een: 'n man wat op 'n lughawe wag met 'n naambord waarop staan Godot.

Die frenetiese grappe het opgedroog.

Nou het alles 'n harde werklikheid geword. Ons is hier om te bly. Vir nog 'n ruk altans.
Bekommer my oor my geliefdes, vriende en kennisse. Laatnag stuur ek 'n boodskap vir 2 taxi-bestuurders. 
"Gaan dit goed? Oorleef jy?" 

Die een uit die Oos-Kaap het die Boek Daniël sopas gelees; die ander een is filosofies: it is what it is ...

Die man uit die Oos-Kaap meen hy vind vertroosting in die Bybel. (Gepraat van jungiaanse sinchronisiteit.)

Grappig sê ek vir die ander een: neem my Haiku toe! Een van gunsteling-restaurante wat helaas toe is soos al die ander uithangplekke.

Die bestuurder uit Malawi by die hotelletjie waar ek gereeld gekom het af in die straat, moet na Duitse gaste omsien wat eers Saterdag huiswaarts keer. Ons gesels en mis die ou dae.

Pase. Verlede jaar 'n gedig oor Julia Kristeva geskryf; voor dit oor my ouers:

Pase by my ouers

Hulle bid tot hul HereGod
vir die Opstanding 
oor die Verlossing
oor die vermeerdering van brood
en visse, oor Genade
en hul middelkind
se langverwagte besoek.
Luister na hul verhale,
hoe iemand se neef ingedoen word,
oor  my susters se lewe
en 'n tante se onverwagse afsterf.
Op 82 en 76 dra hulle krom
aan die stories van hul lewe
by die kruispad van die dood.
My ou vader weier om na ‘n ouetehuis
te gaan; my kromgetrekte moederlief
berei vir my ‘n gunstelingmaal
in hul meenthuis gepantser 
met ysterhek en staaldeure.
Ons praat oor plaasmoorde,
inbrake, aanvalle en bedelaars
wat daagliks voor die deur staan.
Hoe lank nog, Vader
voordat hulle aan U deur klop?  

(uit: En skielik is dit aand, 2004).

Ondertussen het hulle vertrek. In die troebel nag word hierdie gedig gedroom:

Pase 2020

In 'n droom sit ons om 'n vuurherd
ons die agtergeblewenes met die vertrekkendes:
my susters, vader en moeder almal saam
soos in die verlede stry ons oor die politiek-
van-die-dag en twispunte vlam op

iemand soek na orde of beheer
na klarigheid; besef dis ek toe die vuur
se asse oor die tafel afsak soos 'n wolk
die gesprekke staan in ligte laaie
my suster vuur-en-vlam nou

'n man praat oor die teodisee
die regverdiging van God se bestaan
Heilige Maandag Witte Donderdag
Goeie Vrydag en Stille Saterdag
vlugtend sonder kleed uit my droom

(uit: Nomadiese sterre - werk-in-wording)

Nou speel die Intermezzo uit die Cavalleria Rusticana op Fine Music Radio: melancholies, pynlik wat altyd herinneringe aan my moeder terugbring.

Erfstuk: Maggie Laubser

Op reis in Colombië
dink ek na oor
pelligro en disponibel
by die lees van jou testament:
gevaarlike rotse, see
en dan veral die berg waarna jy
jou hele lewe lank 
sou bly terugverlang;
luister ek na die Intermezzo
uit Cavalleria Rusticana,
dralend, weemoedig.
Die skildery staan waar dit staan.
By my terugkeer
kyk ek na die erfstuk
wat restourasie behoef,
soos hierdie gedig
in proses: ’n bed
gloeiend toe ’n kooltjie
uit ’n sigaret skiet,
één met dié gloed.
Oor ’n bergpas digby
Villa de Leyva
’n brandende boom
van herinnering
nes jou nota
in ’n kruik
geberg.

(uit: Konfessies, kaarte en konterfeitsels – binnekort by Imprimatur)

Dis 'n moeilike tyd vir almal, hierdie Tyd van Onsekerheid.

Laatmiddag soek ek na 'n nommer op my ou selfoon en ontdek hoeveel mense is reeds weg na die ander oord; ander vriendskappe weer het soos water in die sand verdwyn. Of in die dryfsand van verraderlike of onaanvaarbare gedrag. Maar in hierdie tyd mis jy die vriendskap of mens vóór die verkilling.

Vriendskappe raak ingewikkeld. Sommige vriende wil oor sekere kwessies gewoon nie praat nie. Selwers raak ek afwysend oor Facebook-filosowe, bespiegelinge, prediksies. Betrap myself dat ook ek my sieninge, my interpretasies, my menings deel met ander; wanneer hulle nie reg is daarvoor nie ...

Vasgevang in die ou orde nog nie reg vir die nuwe uitdagings nie, waarsku 'n spirituele vriendin. 

Die regsgeleerde en ekonomiese analis Frans Rautenbach maak 'n puik analise van die huidige ekonomiese problematiek (Seen on Facebook/ COVID-19, the threat in socio-economic terms | LitNet. Besoek 10 April 2020).


Catch-22 egter: Gesondheid teenoor Ekonomie ...

Maar dit behoort nie die een òf die ander te wees nie. Eerder 'n en / en.

Hopelik word Rautenbach se skerp stuk gelees.

*

Nou is dit Daniël.

Esegiël klink na 'n uitdaging, maar na hierdie boodskap van die taxi-bestuurder lyk die Boek Daniël na Jona die een om nou te bestudeer.

Die regte keuse. Ballingskap. En elkeen van ons ervaar vorige periodes van afwagting / onsekerheid / troosteloosheid soos die dood van 'n geliefde, die einde van 'n verhouding, die uitslag van 'n toets waar jou lewe en toekoms op die spel was.

Gedink #Rhodesmustfall was erg, maar die nuwe aanlyn-idee om studente te leer, sit vol praktiese probleme: nie almal het toegang tot die internet of besit gesofistikeerde rekenaars nie. In daardie tyd het ek in koffiekamers en onder bome klasgegee, omdat die kontak tussen dosent en student van kardinale belang is.

Terug na Daniël.

Daniël (Beltsasar), sy vriende, naamlik Gananja (Sadrag), Misael (Mesag) en Asarja (Abednego) se ervarings in Babilon word beskryf. My Bybel is die 1963-uitgawe en as kinders het ons altyd gepraat van Saterdag, Meelsak, Appel-met-net-een-oog in die kinderkrans. Elke leser sal onthou hoe Nebukadneser 'n impak gehad het op 'n jong kind se gemoed. Nes die apokaliptiese visoene.

Die boek is geskryf in Hebreeus (die taal van die Jode) en Aramees, die taal van Babel en toe 'n wêreldtaal.

Nou lees 'n mens as 'n volwasse leser in jou ballingskap weer die verhaal. En daar is dus twee prosesse: jy onthou jou ervaring van die verhaal as jong kind en hoe die grasetende Nebukadneser jou verbeelding aangegryp het; en jy lees dit nou vanuit 'n ander blikhoek as volwasse, vernugterde leser. 

Die oond waarin die figure staan en niks oorkom nie; Daniël in die leeukuil; die grasetende Nebukadneser wat waansinnig raak; Daniël wat drome uitlê kom staan voor my soos die wet van Meder en Perse.

Die beskerming van die engel.

Die dronkparty waar Daniël die woorde moet verduidelik wat die hand teen die muur skryf:
mene, tekel, ufarsin ... Mene: God het jou dae afgetel en jou heerskappy is verby.Tekel: jy is geweeg en te lig bevind.Peres: jou koninkryk word verdeel en gegee aan die Meders en Perse. Peres is die enkelvoud vir ufarsin.(What is the meaning of the handwriting on the wall?. Besoek 11 April 2020)
Dit is Aramees en dit voorspel die destruksie van koning Bélsasar se heerskappy. Hierna word Darius koning.

En waarom die bestraffing?

Hierdie  Babiloniese koning se dronkparty maak 'n bespotting van heilige objekte wat deur Nebukadneser gesteel is uit 'n Joodse tempel, ongeveer 586 V.C.

En die boodskap van hierdie boek? Deurgaans word Daniël en sy vriende wat in ballingskap is, gered weens hul geloof in die God van Israel.

*

My Bybel was 'n geskenk van my ouers aan my  op 11/9/68 - Pretoria.

Getrou kinderkrans en katkisasie-klasse bygewoon. Selfs op 'n keer die helfte van die kinderkransgeld op swart suiglekkers spandeer en net die helfte gegee vir die juffrou. Daardie middag vra my ma: “Het jy al die geld vir die kinderkrans gegee?”

My swart handjies en mond het my weggegee. 

Binne-in is daar boekmerke met maats se name op. Wat het van hulle geword?

Ook 'n boekmerk gespin deur 'n sywurm - as jong kind had ek 'n woelige boerderytjie in my kamer. Selfs geëksperimenteer met wat beetblare aan die uitkoms doen. 

En blare en sade gepers in my leeromslag Bybel. Dalk 'n mosterdsaad?

Saterdag 11 April 2020 | Dag 16

Rembrandt se vertolking van die Babiloniese dronkparty bly 'n hoogtepunt in sy werk. Die lig wat skyn op die woorde van oordeel teenoor die koning  wat omdraai en met skok na die hand kyk, wys op die spanning tussen gierigheid en spiritualiteit (Belshazzar's Feast (Rembrandt) - Wikipedia. Besoek 12 April 2020).

Die onbewuste is nie aan tyd of plek gekoppel nie, maar indekseer traumatiese of pynlike ervarings, aldus Jung. 'n Moeilike tyd was Pase nog altyd vir die uwe: 'n besinning oor vele afleggings of verkeerde emosionele beleggings.

*

Eers winkel toe. My yskas se oorskietkos uitgehaal en vir die weerloses is daar darem iets. 'n Mens kook helaas altyd te veel vir een persoon. Eksperimente in die kombuis is nou 'n uitdaging soos roosmaryn by maalvleis of chillies op gebakte eiers. In my geestesoog sien ek 'n kookboek: Eet vir een.

En die resep geskryf in 'n boere-haikoe- of kwatrynvorm, omdat my kookvernuf maar dunnetjies is.

O die peper en sout
op my roereier 
wag op die bord koud

My buurman lees vir my voor uit die lockdown-register en hoeveel lande dit verleng het. En hoe lank dit al duur.

Die kollektiewe ingrendeling.

*

Harold Bloom se The breaking of the vessels (1982) analiseer digterlike gesprekke en hoe digters altyd worstel met beïnvloeding en hierdie teoretikus se kennis van die Bybel was eweneens enorm. The Shadow of a Great Rock – A Literary Appreciation of the King James Bible (2012) is 'n hoogtepunt uit die pen van hierdie meester.

Nie almal was gaande oor hierdie studie nie en Bloom se idiosinkratiese interpretasies word gekritiseer deur Hillel Halkin wat onder meer skryf:
Bloom is by temperament a strong misreader himself. The Hebrew Bible is a mine of riches for him. The King James version of it, considered solely as the fine and faithful translation that it is, is less so. (King James/ The Harold Bloom Version - Jewish Review of Books).
The Book of J - saam met David Rosenberg - van 1990 gee weer 'n blik op vrouestemme in die Bybel.

Frank Kermode, eweneens 'n Bybelkenner, skryf meer positief oor Bloom se werk.

An appetite for poetry  (1989) heet een van sy essaybundels, 'n geskenk van my mentor Henning Snyman, eweneens 'n Bybelkenner.

*

En Crito daardie intellektueel met 'n intellek tot aan die einde van die wêreld lewer weer kommentaar sonder om die boek onder die oog te neem.

Nou ja, wat kan 'n mens sê oor so 'n fan? Dat dit eindelose jouissance verskaf?

Is dit in orde om resensies te beoordeel indien jy nie boek gelees het nie? Dis soos om in 'n wynwinkel te staan en te kies tussen twee wyne sonder dat jy die verskil tussen 'n Pinotage en 'n Shiraz ken. Dit sal hom die moeite loon om Kermode te lees oor voorspellings en divinasies van tekste.
Ou laaie, deur Fanie Olivier. Resensie: Joan Hambidge. (Boeke24)
Crito het al in die verlede lof aan Joan Hambidge toegeswaai; hierdie keer kan ek nie. Die paragrawe kom soos los gedagtes verby. Van argumentering is daar net so min as van unieke styl sprake. Mens sou dikwels met ’n asterisk tussen paragrawe kon aandui dat die volgende opmerking los gaan staan van die voorafgaande. Die verskillende opmerkings is nooit van só ’n aard dat mens voel die resensent het diepgaande insig in die bundel onder hande nie. Fanie Olivier kan gebelgd voel hieroor. Dit is beslis nie op die hoë peil waarop Hambidge al vantevore met resensies beweeg het nie.8 April 2020  
© Joan Hambidge

Reisrubriek | Jobstydings (2020)

$
0
0
Eberhard von Wächter | Job en sy vriende

Sondag 12 April 2020 | Dag 17

Na 'n nag van storms is die vensters vanoggend skoon gewas. My buurvrou het 'n pannekoek voor die deur gelaat. Later die oggend ontdek ons 'n geut het afgewaai. Ons nutsman word dadelik in kennis gestel.

Op Fine Music Radio sing Frank Sintra 'n gospel song. Ella Fitzgerald dan aan die beurt.

Gister begin lees aan Job 'n poëtiese teks in die Bybel. Hebreeus: אִיּוֹב – ʾIyyōḇ

Dit behoort tot Wysheidsliteratuur: die beproewing is dat Job, die man van Uz, wat alles verloor en is 'n ondersoek na sy hantering van die ellende.

Dit is ook 'n raamvertelling.

God vra Satan uit na die ryk en gelukkige Job se aard. Is hy net gelowig, omdat dit alles wel is met hom? God gee toestemming dat Job alles verloor.

En hy bly getrou aan God op die ashoop met 'n liggaam vol sere.

Naak het ek uit my moeder se buik gekom en naak sal ek terugkeer ...
Die Here het gegee, en die Here het geneem ...

In die dialoog met sy vriende is die troos bedenklik. Hulle word dan consolatores onerosi, oftewel as slegte vertroosters beskou.

Aanvanklik is Job gedienstig, dan kom hy in opstand teen God se beproewinge van die mensdom en dat boosaards ongestraf bly.

Daar is dan 'n gedig 'n himne aan die Wysheid. En God antwoord Job. Waar was jy? En wie is jy? En Job beken sy kleinheid.

In die epiloog word Job se status herstel: hy is weer ryk en welvarend.

Job se verlies, Job se verdediging en Job se verlossing is hoe teoloë sy verhaal opdeel (Bybelskool » Indeling van die boek Job. Besoek 11 April 2020).

Daar word eweneens gewys op die gesprekke met sy vriende en die rol van Elifaz.

In die eerste siklus:

Elifaz (Job 4–5) met Job se antwoord (Job 6–7)
Bildad (8) en  Job (Job 9–10)
Zofar (11) en Job (Job 12–14

Die tweede siklus:

Elifaz (15) en  Job (Job 16–17)
Bildad (18) en Job (Job 19)
Zofar (20) en Job (Job 21

Die derde siklus:

Elifaz (22) en Job (Job 23–24)
Bildad (25) en Job (Job 26–27) 

*

Met elke reis raak 'n mens na die opwinding en uitdagings moeg. Jy wil huis toe; terug na jou eie bed. Jy mis jou eie ruimte.

Met hierdie binnewaartse reis is dit presies dieselfde gesteld. Jy ervaar soms kognitiewe dissonansie. Jy begin moeg raak vir dieselfde roetine.

Met buitelandse reise: 'n hotelkamer, 'n brekfis- of eetkamer, besienswaardighede, taxis, lughawens: in en uit.

'n Tas wat wegraak of 'n ongevraagde passasier wat langs jou sit en te veel praat ...

Jet lag. 'n Visum wat ongeldig is; 'n inspuiting wat jou siek maak.

Nou is dit net jy en jou eie huis. 

'n Foto van Tafelberg raam die dag. Framing the sign, soos Jonathan Culler dit noem.

Reisvers

Tussen aankoms en vertrek,
tussen beplanning en besoek,
hierdie Egiptiese reis
van hier tot ’n verbeelde daar.
So besoek ons museums en tempels,
Beskou piramides (onder restourasie,
nes hierdie gedig)
beleef ’n Nylvaart
van Thebes tot die markstad, Aswan.
Maar iets lê immer buite
woorde of besegging
soos ’n foto wat ’n toevallige objek optel
en verewig in kleur soos stene in ’n moskee
waardeur ’n bars loop
(vir die nakende oog afwesig)
of ’n serp gekoop op ’n moremark
wat later glansloos tuis
vertoon, dié moment verlore
of iemand wat oor ’n brug stap
met hangskouers, vermoeid
(dalk vandag sy werk verloor
of deur die geliefde in die pad gesteek?)
Hiervan verneem ek niks in my Fodor
vol wenke en aanwysings,
moets en moenies.
Kyk mooi. Al die bestanddele
vir ’n reisvers is rééds hier.
Dis net, dis net
dat jy dalk nooit
met dié gedig akkoord sal gaan:
jy mag meen daar was geen bars,
die serp bly helder voor jou dans
en die man?
Hy was sommer ’n konterfeitsel,
’n opgeefsel uit ’n ander tyd-en-ruimte,
gewoon ’n eensame wandelaar
dalk uit Nijhoff of ’n ou Egiptiese vers.

(Uit: Visums by verstek, 2011).

*

In 'n vroeër edisie van Robert Con Davis se Contemporary literary criticism (1986) verskyn 'n bydrae wat later weggeval het: “Iris Murdoch’s A severed head: The Evolution of Human Consciousness" deur Isaiah Smithson. (Daar is 'n foto van Murdoch voor my: 'n inspirerende skrywer en filosoof.)

Die primordiale benadering tot die letterkunde is die afgelope drie dekades verdring deur strukturalisme en postmodernisme. Veral die meer intellektuele benadering word gevolg, terwyl 'n skrywer soos D.H. Lawrence verdwyn het en Northrop Frye se sikliese benadering tot tekste ook weggeval het. In die postkoloniale debat "verdwyn" skrywers ook dikwels tot die chagrin van die kanoniseerders. Hierom loon dit 'n mens om Harold Bloom te lees oor die kanon. En die Bybel behoort tot die kanon. Vir Bloom is Shakespeare die maatstaf waaraan alle tekste gemeet kanword.

June Singer, die beroemde genderteoretikus en skrywer van Androgyny - towards a new theory of sexuality (1977) wys op al die opposisies wat ons denke bepaal volgens 'n tabel van Robert Ornstein:

THE TWO MODES OF CONSCIOUSNESS

A TENTATIVE DICHOTOMY


WHO PROPOSED IT?
Many sources                          Day                                              Night
Blackburn                                 Intellectual                                Sensuous
Oppenheimer                          Time, History                          Eternity, Timelessness
Deikman                                    Active                                         Receptive
Polanyi                                       Explicit                                       Tacit
Levy, Sperry                             Analytic                                     Gestalt
Domhoff                                    Right                                           Left (side of body)
Many sources                            Left                                              Right Hemisphere
Bogen                                          Propositional                           Appositional
Lee                                               Lineal                                          Nonlineal
Luria                                           Sequential                                 Simultaneous
Semmes                                      Focal                                           Diffuse
I Ching                                       The Creative:                           The Receptive:
          Earth, Masculine, Yang       heaven, feminine, Yin
I Ching                                       Light                                            Dark
I Ching                                       Time                                            Space
Many Sources                          Verbal                                         Spatial
Many Sources                          Intellectual                                Intuitive
Vedanta                                     Buddhi                                       Manas
Jung                                             Causal                                         Acausal
Bacon                                          Argument                                 Experience

Kyk maar net hoe die argumente verloop tussen die ekonomie en gesondheid; die Weste versus Sjina ...

Singer som vir my die problematiek van ons tyd op: "(the) psyche, that indefinable apparatus through which perception takes place and by which perception is transformed into knowledge. Myth is the speech and the imaginings of the psyche, it is our way of expressing ourselves from the inside out. Myths speak to every disposition and to every point of view" (Singer, 1977, 91).

Hoe het hulle in die Boereoorlog gesê: Geniet die oorlog; die vrede gaan erger wees.


Maandag 13 April 2020 | Dag 18

Dis Maandag. 'n Nuwe week. 

Ek bel 'n gesiene digter wat in 'n aftree-oord bly om 'n nuwe Ben Okri vir haar te neem. Belangrike boeke word geleen om haar op hoogte te hou met ontwikkelinge binne die letterkunde. Soms eet ons saam by Bukhara met 'n mede-digtersvriend. Dit helaas is nou vir lank ons nie beskore nie.

'n Minuut later bel sy terug: "Ons mag ongelukkig geen vorm van aflewering ontvang nie." 

Diep sug. Ek het vergeet. Sy is oud en dus weerloos.

Hopelik het sy genoeg te lese.

Oor die radio analiseer 'n ekonomiese kenner die voor- en nadele van hierdie inperking en volgens hom moes dit nooit gebeur het nie.

By die vulstasie is daar vanoggend net één man aan diens. En 'n bestuurder.

Hy is nou op twee skofte geplaas vir die volgende drie weke, bely die man moedeloos.

'n Verslaggewer vra hoé die pandemie (en inperking) my skryfwerk sal verander en my siening van die dood. En my menswees?

My reaksie is dat ons nog te na aan hierdie gebeurtenis staan en my daaglikse inskrywing bewys hopelik dat dit 'n uiters komplekse proses is. 

Maar dit is wel so dat 'n mens nou die kaf van die koring skei; die mooiweersvriende van die egte kamerade.

*

Ek begin met die boek Ester, ter wille van 'n genderbalans.

Ester vertel die verhaal (470 VC) van die beeldskone Joodse koningin, vrou van Ahavaseros (Xerxes I) gedurende 486 - 465 VC. Ester word sy vrou nadat Vasti, sy eerste vrou sy bevele verontagsaam. Die verhaal ondersoek ook die rol van Haman wat nydig is op Mórdegai, Ester se neef en beskermheer. 

Haman kry toestemming om al die Jode uit te wis, maar Ester tree na vore. Sy op haar beurt kry dit reg om die koning te oortuig dat die Jode hul vyande mag oorwin.

Hierdie verhaal bring immer terug hoe Haman se galg wat hy vir Mórdegai opgerig het, die een is waaraan hy opgehang word.

Purim is dan 'n oorwinningsfees, een wat die Jode tot vandag toe vier.

Dit is die enigste boek in die Bybel waar God nie genoem word nie. Glo omdat Israel sou versuim om die Mosaïese verbond na te kom. Dit het die Babiloniese ballingskap tot gevolg gehad; tog het vele Jode daarna verkies om nie na hul land terug te keer nie.

Dit is gebaseer op 'n werklike historiese gebeurtenis waarin die komplot om die koning te vermoor, ontbloot word. Ester is die heldin wat haar Joodse mense red hierna met Haman as die booswig (Die boek Ester • FaithEquip. Besoek 12 April 2020).

Die pragtige verhaal se struktuur werk soos 'n novelle met tien kort hoofstukke.

En wie was die skrywer van hierdie boek? Dalk Ester self? In daardie tyd sou 'n vrou nie haar eie verhaal kon opskryf nie.

*

Alfred Lord Tennyson het Job as die grootste gedig van antieke en moderne tye beskou en in 'n prosakursus sou 'n mens Ester kan analiseer as 'n spanningsverhaal. Komplot, vrou / man, wending, booswig word aan die kaak gestel.

© Joan Hambidge

Viewing all 819 articles
Browse latest View live