Quantcast
Channel: WOORDE WAT WEEG
Viewing all 819 articles
Browse latest View live

Eybers 100

$
0
0
Eybers 100

Puntdigte:

Elisabeth Eybers

Altyd in balans, in ewewig:
afgeweeg simmetries 'n gedig.

 (uit Matriks,2015)

So dig ek in 'n reeks puntdigte oor Eybers, ‘n digter wat ek op vele maniere aanspreek in my digkuns. Ek sonder haar uit as een van my drie mentors in ‘n gedig in Meditasies (2014). Sy was (is) meer as ‘n vroulike aanvulling; sy is die grootste beoefenaar van die sonnet en die distigon in Afrikaans en haar vermoë om helder en suggestieryk te dig, verdien vermelding.

As jong kind het ek die gedigte van Eybers gelees en dit het ‘n blywende indruk op my gemoed gelaat. Haar gebruik van die mitologie in haar gedigte is eweneens indrukwekkend.

My gunsteling Eybers-gedig is "Navrae:

Die aard van angs is dat dit tydelik kwel.
Verdriet, volgens 'n ou ballade, duur
twaalf maande en 'n dag, tot op die uur.
Die ritueel van rou is vasgestel.

Vreemd, van berou word nie so veel vertel.
Waar vind 'n mens 'n betroubare gedig
om jou oor die vervaldatum in te lig
van daardie individueler hel?

(Balans, 1962).

Die fyn beheer van ironie en altyd met 'n skeutjie wrangheid, dit is Eybers. Met haar gedig "Digteres as huisvrou" het ek al telkemale in gesprek getree. En ‘n digter se grootheid word immers gemeet aan die palinodes, teensange en parodieë wat dit ontlok.

Digteres as huisvrou

vir Elisabeth Eybers

Altyd ‘n Mr Delivery-boks teen die muur,
nooit ‘n optelslet op die onvanpaste uur.

Agenda/memoranda-dae waardeer sy gatvol,
moerig van vergadering na vergadering tol.

Wasgoed wat deur haar Bosch-masjien swaai,
sewe stelle klere plus gymbroeke aan die draai.

Eksamenskrifte, e-posse, verslae op haar lessenaar
(‘n Toring van Babel), neffens kritieke wat stof vergaar.

Tussendeur skryf sy gedigte stiekem wyl sy verwoed werk,
haastig beweeg van spertyd tot dit wat haar binneste versterk.

O muses, wees haar genadig:
laat haar maar parodies dig! 


Langs my bed staan die versamelde gedigte van Opperman en Eybers. En Louw se Tristia.

© Joan Hambidge

(Hierdie resensie word geplaas met vriendelike vergunnning van Die Burger)



Joan Hambidge - Enkele kanttekeninge by Johann de Lange se ongepubliseerde dagboeke

$
0
0
Minotaur © Paul Wunderlich

Loergat

Die loergat is ‘n judasoog,
sê nooit: ek's eensaam, of het lief,
wys lies of lul, die skaam bruin oog,
‘n mond wat rond pleit: Asseblief

(Uit: Nagsweet. Taurus, 1991)

Art is not only about something; it is something. A work of art is a thing in the world, not just a text or commentary on the world.
Susan Sontag

I
Op die webruimte Kaapse paragrawe van die digter Johann de Lange verskyn daar 'n gerf dagboekinskrywings onder die titel "Bloudraad".

Soos by De Lange se mentor Hennie Aucamp word die dagboek ‘n komplekse teks: enersyds private ontboeseming; andersyds bedoeld om gepubliseer en dus gelees te word. Hierdie spel tussen privaatheid en openbaarmaking is die genre-voorskrif van die dagboek – ons dink aan Laclos se beroemde Les liaisons dangereuses en op Afrikaanse bodem is daar Hettie Smit se Sy kom met die sekelmaan uit die dertigerjare. En vele ander tekste gehou deur verraaiers en diegene wat verraai is met 'n judaskus.

Die soort teks werk dus altyd met ‘n implisiete spel tussen onthulling en verhulling; oopmaak en toemaak.

Die leser van die dagboek is dus voyeur, koekeloerder; die skrywer van die dagboek is iets van ‘n naakloper. Hierdie dubbelspel is dus die genre-voorskrif van die dagboekroman en dagboek-as-teks.

Dieselfde tematiek as in sy bekende, en waarskynlik mees omstrede digbundel Nagsweet, kom aan bod in hierdie dagboeke waarvan die leser ‘n uittreksel te lese kry op die skrywer se blog. De Lange is ook ‘n behendige prosaskrywer soos ons weet uit sy kortverhaalbundel Vreemder as fiksiewat in 1996 verskyn het.  In hierdie bundel word die stylgrepe van die postmodernisme ondersoek en toegepas: die spel tussen waarheid en fiksie; die verdoeseling en problematisering  van identiteite (reeds ingegee deur die voorblad waar die figure Aucamp, De Lange en Koos Prinsloo oor mekaar skuif); die sikliese gang van die vertellinge; die closure wat uitgestel bly, ensomeer.  (Sien "Die prosa van Johann de Lange: Die versplintering van die 'ek'”. Besoek 25 Februarie 2015)

II
Hoe moet ons hierdie dagboekinskrywings benader?

In navolging van Heather Dubrow se studie oor Genre– wat deel uitmaak van die reeks The Critical Idiom– is dit opvallend hoe skrywers dikwels genrevoorskrifte oortree. Die voortdurende veranderinge – evoluering – is bekend aan gesprekke en tekste oor genre.
Van die tekste het oorspronklik by Homeros verskyn onder redaksie van Danie Botha (Party van ons) en dit word aangekondig dat die teks as Gulp in in 2012 verskyn het. Die teks is egter by nabetragting deur die outeur gekanselleer. ‘n Nuwe weergawe word vir 2015 beoog. Ondertussen werk ons met die teks Bloudraad wat op die webwerf Kaapse paragrawe bestaan. Vir die leser se gerief word die behandelde teks hier volledig as 'n endnoot gepubliseer.

Vervolgens gaan sekere kodes en genre-kenmerke bespreek word aan die hand van die inskrywings:

I Die eerste opvallende kenmerk is dat die datum-inskrywings vaag bly en dat die jaartal onvermeld is. Ons begin by 5 Maart, maar ons weet nie presies watter jaar dit is nie. Die eerste inskrywing begin met "gaan saam met" en die ek word weggelaat. 'n Soort aanduiding van die vinnige inskrywing of optekening; alvorens die "ek" vergeet. Hiermee word 'n soort universaliteit oor die kondisie gesuggereer.

II Die bekende cruise-tematiek kom aan bod in die tweede inskrywing waar 'n onwillige persoon aangetref word. Hier word die ambivalensie-kode opgeroep wat die gevaarelement van cruising vooropstel. Dit skep uiteraard spanning by die leser wat weet dat die "ek" iemand nooi na sy woonstel - 'n private ruimte - waar hy vermoor of aangerand kan word.

III Hierna word iemand in 'n toilet afgesuig voordat die "ek" die film Fearless gaan kyk. Die kodes van gevaar en kortstondigheid word hier geaktiveer: cruising het te make met gesigloosheid, blootstelling en 'n ervaring wat van korte duur is. Dit is fast food sex.

IV In die gym, eweneens 'n bekende ruimte vir gay-mans op soek na lyflike plesier, word die private openbaar gemaak. Daar is coitus interruptus vir sowel die leser as vir die karakter: ons kan nie alleen wees met ons "ek" nie; hy word onderbreek deur binnetredes van 'n ander wat sowel ons leespret as sy lyflike pret bederf. 

V Peter is 'n blote fuck buddy in 'n volgende inskrywing en ook hier word die seksuele spel tussen die "ek" en die Ander onderbreek deur 'n foonoproep van ene Lucas.

VI Die Bronx, 'n gay-ruimte, word geïdentifiseer en die mooi man ('n bekende kode in gay-tekste) word ontgin. Die "ek" is verbaas oor sy aandag en hy gaan op uitnodiging na sy plek. Hier word intieme seks beleef:
Hy trek die skuifdeure toe & ons gaan deur kamer toe, begin soen, mekaar uittrek. Hy wil hê ek moet my jeans & skoene aanhou; net my hemp uittrek. Sy piel is aan die klein kant; besny. Hy buk vooroor, rug na my. Ek gaan sit op my hurke & begin hom lek. Ruik na gegeurde seep. Ek werk my tong in hom op. Hy kreun.
Dis die eerste keer sedert Willie dat ek dit met iemand doen & geniet. Ek druk sy boude met my twee hande oop sodat ek sy hol beter kan sien & dieper kan tongnaai. Die vlees daarvan is sag & glad, met ‘n smaak van sy eie. ‘n Byna metaalagtige smaak, soos van bloed. Ek voel hom oopgaan soos hy ontspan & my tong vat.
In hierdie energieke toneel word die "ek" ook gevra om oor te bly, maar hy verkies om huis toe gaan. Hy beleef dit as 'n positiewe ervaring en skryf intens en lank hieroor.

Dit is opvallend uit hierdie aangehaalde gedeeltes dat ons hier die "resisting queer" vind: die persoon wat die patriargale dominansie ondermyn of subverteer. Deur hierdie inskrywings te publiseer, word die diskoers van die "resisting I" weergegee. Die gay-persoon gebruik skryfwerk om die hetero-gedomineerde wêreld te verontrief deur 'n ontbloting of "flashing" van persoonlike ervarings.

Elke inskrywing kan eweneens sy pendant vind 'n gedig van De Lange wat meer verhullend met die gegewe werk. Trouens, die De Lange-speurder "herken" dikwels die aantekeninge vir 'n vers.

III
Cruising is 'n spesifiek homoseksuele kode wat kasuele seksuele interaksie beteken. In 1980 verskyn William Friedkin se film Cruising (webblad besoek 28 Februarie 2015) met Al Pacino in die hoofrol.

The Village People se uitbundige "I am a cruiser" beklemtoon die speelse aspekte van hierdie interaksie. In die film met Pacino as die polisieman aktiveer die titel se twee dimensies: die polisieman se soektog na die reeksmoordenaar in 'n "leather bar" en die gay se soeke na vrye seks.

In die West Village kroeë in New York word homoseksuele mans opgetel en daarna vermoor in goedkoop motelle en die speurder (polisieman) moet dit oplos.

Good cop/bad cop; bo-wêreld/onderwêreld; straight/gay word in opposisie met mekaar geplaas.

Burns (Pacino) se soektog na die moordenaar word telkens gefnuik. Die ambivalensie van Burns word uitgebou deur sy vriendskap met 'n gay-dramaturg wat hom help om die onderwêreld te betree. Sowel Burns as Ted (die dramaturg) ervaar problematiese verhoudings met hul onderskeie partners. Die slot van die film aktiveer 'n sterk homo-erotiese kode.  Wanneer Burns weer intrek by sy vriendin, ondersoek sy Burns se klere: 'n leerbaadjie en pet. Dit is klere wat die moordenaar ook dra ...

In die slottoneel kyk Pacino direk in die kamera - sy baard is afgeskeer. Kon hy dalk die moordenaar wees? Het hy dit geword in ons verbeelding? Weet hy dalk wie dit gedoen het? Of het hy deel geword van die gay-wêreld wat hy betree het? Hoekom dra hy nou 'n gay-uniform?

Hierdie ambivalensie van manlike identiteit is iets wat De Lange sterk uitbou in Nagsweet en ook in die bundel Vleiswond. In die tweede inskrywing word hierdie aspek verder ontgin. Die man gaan na die "ek" se woonstel, maar verander dan van plan. Hy bely dat hy nie van hierdie "soort" is nie, met ander woorde, nie behoort tot die "annerster soort" nie. Dit is Aucamp, et al. se kode vir gay-mense. Tog voel hy duidelik ambivalent oor homoseksualiteit; hy gaan sáám met die gay-persoon, maar verloor uiteindelik belangstelling waarskynlik uit vrees of onsekerheid oor wat die aanraking mag inhou.

IV
Maar dit gaan vir ons uiteindelik om die rol van die leser of interpreteerder van die teks. Ook óns word deur Johann de Lange in 'n ambivalente posisie geplaas. Ons is enersyds buite; terselfdertyd binne. Ons word deel van die intieme dagboeke en moet, soos Al Pacino, die driftige, onbekende onderwêreld betree. Soms is ons toegerus; ander kere nie. Ons is Orfeus in die onderwêreld. In hierdie Bloudraad-konfessies word die volle impak van die cruiser se bestaan gekarteer. In die VIe inskrywing word die kannibaal-beeld gebruik en in De Lange se gedigte word kannibalisme en reeksmoordenaars ontgin as metafore om hierdie bestaan te beskryf. Duet of Cannibals van Susan Sontag is 'n film uit 1969. Die beroemde filmkritikus vervaardig 'n film en betree dus as teoretikus die arena van die filmmaker net soos hierdie leser met die binnetrede van die dagboeke (wat die werklikheid probeer weergee anders as 'n gedig wat metaforiseer en verdring) die kodes probeer ontsyfer. Nie alle kykers was gaande oor Sontag se film nie en 'n gesiene kritikus, soos Roger Greenspun, wat in 1969 negatief daaroor skryf. (Movie Review - Duet For Cannibals - The Screen/Susan Sontag's 'Duet for Cannibals' at Festival - NYTBesoek 28 Februarie 2015).

Sontag se teoretiese werk is van kardinale belang vir die lees van hierdie dagboeke. Haar beroemde "Notes on Camp" en "Against interpretation" gee al die sleutels vir die lees van hierdie dagboekinskrywings. In die dokumentêr, Regarding Susan Sontag, beklemtoon sy die belangrikheid van kamp as 'n stylfiguur en hoe die vaudeville-wêreld van die gay-man werk waar alles gestileerd en geaffekteer is. Dit word in die IXe inskrywing aangetref.
Reborn heet die vroeë dagboeke van Sontag wat die tyd tussen 1947 en 1964 karteer, saamgestel deur haar seun David Rieff, met wie sy 'n besondere verhouding gehad het. Op bladsy 163 bely sy haar siening oor liggaamlike skoonheid:"And physical beauty is enormously, almost morbidly, important to me."  Hierom kon sy die gay-sensibiliteit begryp.
In die genoemde film word verhoudings met sowel mans as vroue behandel. Veral verhoudinge met vroue speel 'n sentrale rol in haar lewe.

Sy het ongeveer 100 notaboeke nagelaat en dit is onseker of sy dit vir publikasie bedoel het. Die feit is egter dat dit bestaan en 'n lig werp op haar komplekse lewe as skrywer en openbare intellektueel. Rieff erken wel dat die publikasie haar privaatheid binnedring (x). Name van mense word wel nie verklap nie, ofskoon die film oor haar lewe dit wel doen! Sontag het tydens 'n ontmoeting met my haar boeke geteken - vreemd genoeg nie langs die kolofon of op die titelblad nie, maar agterin die boek. Dit was tydens haar besoek aan die Universiteit van Kaapstad waar ek die voorreg gehad het om 'n dag met haar deur te bring in Maart 2004. (Sien "Desperately Seeking Susan Sontag: ’n Essay-verhaal". LitNet/ SeminaarKamer. Besoek 1 Maart 2015).

Sontag word eweneens tersaaklik in die VIIIe inskrywing met haar siening oor siekte as 'n metafoor wat sy later uitbrei in haar teks: Aids and its metaphors. Die gay-man kan nie meer uitbundige seksuele ervarings beleef nie; Vigs is die pretbederwer. Ironies genoeg sterf Sontag aan kanker.

In afdeling VII word anonieme toiletseks beskryf met die ingeboude fisiese gevaarelement wat dit impliseer.

In die Xe inskrywing aktiveer De Sade ritualistiese seks; iets waarop die dagboekskrywer sinspeel; net soos wat die XIe inskrywing met sy verwysing na die "usual suspects" nie alleen die film oproep nie, maar eweneens iets patroonmatigs impliseer. Ook in hierdie film gaan dit om identiteite wat verskuif. ("The Usual Suspects - Wikipedia, the free encyclopedia". Besoek 28 Februarie 2015).

Psycho van Hitchcock is beslis nie 'n toevallige interteks nie. Moedermoord (matricide) en onderdrukte seksuele begeerte wat op moord uitloop, maak van hierdie film 'n tersaaklike interteks. Hoe ironies dat die speurder, ene Arbogast, wat alles moet oplos in Psycho vermoor word.  Die Bates-motel is 'n gekodeerde ruimte van waansin waar Norman Bates die vrou, Marion, in die stort vermoor in die gedaante van sy reeds gestorwe moeder. Dit is 'n briljante film in die ondersoek na identiteitoorname. Norman is onder die indruk dat sy moeder dit gedoen het. Boonop is die bloed in die storttoneel wat gebruik was sjokolade wat aansluit by Sontag se siening oor "Notes on camp" en films se gebruik van artefakte. (Psycho (1960 film) - Wikipedia, the free encyclopedia. Besoek 28 Februarie 2015).

En die leser, as 'n letterkundige speurder, kan in 'n ondersoek verkeerde aannames maak en kodes foutief interpreteer en dus simbolies "vermoor" word deur die gevaarlikte teks.

V
Uiters suggestief eindig hierdie inskrywings:
Onder in die sitkamer, op pad uit, merk ek heelparty kunswerke deur plaaslike kunstenaars. Veral een vang my oog: ‘n mooi yster-figuur van Christo Liebenberg. Die torso is opgebou uit dik bloudraad met in die middel ‘n ysterhart vasgeheg aan die torso met drie leerbandjies. Die hart het ‘n sleutelgat; is dus gesluit. Ook tussen die bene is ‘n soort codpiece wat eweneens gesluit is. Die sleutels na hierdie twee begeerde domeine is nêrens te sien nie.
So word die titel verduidelik en dat die sleutels na die twee begeerde domeine nie gevind kan word nie. Die hart is gesluit en die bene is eweneens toegesluit in die kunswerk.

De Lange probeer Sontag se dictum "In place of a hermeneutics we need an erotics of art" hier uitvoer ... Tog probeer die leser dit koppel aan ander tekste, sowel met die digkuns as die teorie.

Bloudraad is 'n fassinerende teks met sy bedoelde-onbedoelde toespelings, inspelings en uitspelings.

© Joan Hambidge
Kaapstad 2015

Endnoot:

Bloudraad. Die Kaapse paragrawe

I. 5 Maart

Gaan saam met Raymond na Chart Farm om druiwe & rose te gaan pluk. Die plaaswinkeltjie sit teen 'n helling met die roostuin op regterhand & die druiweboorde al teen die hang af. Pragtige uitsig. Gewapen met ‘n snoeiskêr & plastieksak vaar ons eerste onder die hanepoot in.

Die druiwe het 'n wilde smaak, asof mens die son daarin kan proe. Wanneer laas het ek my hand tussen blare ingesteek & die koel swaar gewig van 'n tros druiwe aan die tak kon voel?
Ons pluk & eet al geselsende. Ons klouter deur pap draadheinings & gooi 'n draai deur die ander wingerde maar die druiwe daar is nie soet genoeg na ons smaak nie.

Dik gevreet steier ons met die sakkie geplukte druiwe teen die helling uit waar ons dit solank by die plaaswinkeltjie los & 'n plat kartondeksel kry vir die rose.

Die rose is nog nie in volle bloei nie. Daar is baie knoppe & 'n paar vroeë blomme. Maar ons werk die beddings geduldig deur, van die Double Delicious tot by die Vera Johns. Ek ruik aan elke soort, party het 'n swaarder reuk as ander, party soeter.

Ons pluk meer as twintig bloeisels wat net begin oopgaan & Raymond snoei sommer op die plek oortollige takkies & blare van die stingels af. Party rose het groter dorings as ander, asof hulle hulleself meer aggressief verweer teen die hand met die lem. Die dorings gee iets manliks aan die rose.


II. 2 April

Tel ‘n man by Saunders Rock op. Aantreklike bruingebrande swartkop met ‘n stewige knop in sy kortbroek. Hy het ‘n rooi rugsak & sê hy het die oggend berg geklim. Sy sweetreuk bevestig dat hy lank in die son was. By die woonstel trek hy sy skoene uit, gaan was sy voete & maak hom tuis in die sitkamer. Ek gooi vir ons vrugtesap in & ons gesels voel-voel. Die tyd stap aan & ek noem dat ek die woonstel met iemand deel. ‘n Fout. Sy houding verander handomkeer.

Hy krabbel in sy rugsak, haal ‘n stuk papier & pen uit. Ek dag hy wil vir my sy adres &/of foonnommer gee, maar nee, hy begin ‘n kriptiese lysie op die papier neerskryf. Hy sit ook ‘n maatband op die tafeltjie neer.

“Waarvoor is dit?” wil ek weet.

“Wag, jy sal sien.”

Toe hy klaar geskryf het, staan hy op & vat die maatband. Hy beduie ek moet ook opstaan. Ek meen eers hy wil dalk die lengte van my piel meet as die een of ander voorwendsel tot seks, as ‘n soort seduksie. Maar dit blyk toe, nee: hy wil my ánder mates vat.

Die ou is kennelik nie lekker nie & ek bied aan om hom te gaan aflaai waar hy wil wees. In die hysbak & motor probeer ek agterkom wat in daai kortbroekie skuil, maar hy wil niks weet nie. Mompel nurks dat hy nie van die “soort” is nie.


III. 16 April

Ek gaan fliek by die Waterfront – Fearless met Jeff Bridges. Voordat die fliek begin, gaan ek vinnig toilet toe. Iemand kom sit in die hokkie langsaan & loer deur die loergat. Ek loer terug & sien hom draadtrek.

Die volgende oomblik kyk hy bo-oor die afskorting. Hy is ‘n aantreklike blondekop met jeans & ‘n sportsbaadjie aan. Sy piel is stewig & besny. Ons tos mekaar onderdeur die afskorting.
Na ‘n ruk kyk hy weer bo-oor & vra of ek getroud is. Ek neem aan dis deel van sy fantasie & sê ja. Hy vra my om hom te soen. Ek huiwer.

"Kiss me," sê hy dringend. "Kiss me."

Ek gaan staan op die toiletbak se rand & ons soen mekaar bo-oor die afskorting. Hy soen baie lekker. Dan klouter hy af, trek sy broek op & verkas.

IV. 14 Mei

Gym toe. Met die instapslag sien ek 'n ou, omtrent my lengte & ouderdom, fris gebou, met 'n laaannngg piel. Dit klap behoorlik teen sy bobene terwyl hy loop. Swengelend. Hy stort in die hokkie langs myne. Seep daai ding in tot 'n semistyf. Lieflike gesig. Ek aai dit vir laas voordat ek wegstap stoomkamer toe. Vang sy oog. Kry die gevoel ek moet hom nie traai nie.

In die stoomkamer is daar 'n swartkop wat waarskynlik mof is. (Ek kry net die vibe.) Die deur gaan oop & Langpiel kom in. Hy gaan staan teen die muur waar ek sit, sy hande voor hom gehou, 'n trouring aan sy vinger. Maar sy piel hang ver onder sy hande uit, steeds semistyf. Dik uitgeswel. Ek kan my oë nie daarvan af vat nie, maar probeer om nie te opvallend te staar nie.

Ek begin 'n horing kry. Probeer dit wegsteek, maar hy sien. Sy piel begin ook swel. Wel! Hy vat sy hande weg sodat dit effens wegstaan van sy lyf, steeds te swaar om eens 90 grade te lig! Hy gaan sit op die bankie oorkant my & begin homself tos. Die swartkop sit steeds met sy bene opgetrek & maak of ons nie bestaan nie. Ek begin ook tos. Die ander man se piel is nou in volle sterkte styf & manjifiek. Hy staan op & kom staan voor my. Tos my. Net toe ek my hand uitsteek na syne gaan die deur oop. 'n Swartkop outjie kom in, gemiddelde piel. Hy kom sit langs my.

Langpiel gaan sit & trek sy bene op sodat sy piel nie wys nie. Die eerste swartkop stap uit. Langpiel hervat weer sy vertoning. Die outjie langs my doen niks, kyk net. Ek begin ook tos. Toe ek weer kyk, is die swartkop se piel volle sterkte uitgeswel & byna net so groot soos Langpiel s’n. Nie so lank nie, maar dikker, amper bierblik-dik.

Hy speel tentatief met homself. Toe ek aan hom wil vat, keer hy my hand weg. Hy laat egter langpiel toe om hom te tos, maar wil nie aan hom vat toe dié beduie hy moet nie. Ons word weer onderbreek & kry die res van die aand nie weer kans om alleen te wees nie.

V. 23 Julie

Peter kom oor die oggend. Ons het beplan om die dag iewers heen te gaan, of net rond te ry. Net voordat ons waai, bel Lucas. Terwyl hy met my oor die foon gesels, blaai Peter deur porno. Raak jags, & dis nie lank nie of hy het my broek oop & wikkel my piel uit & gee my een van sy onverbeterlike blow jobs. Later werk ek syne ook uit. Sy kakie langbroek het 'n nat kol voor. Ek gesels nog eenstrykdeur met Lucas. Toe ek later die foon neersit, gryp ons mekaar met mening.

Ons ry agterna uit Melkbosstrand toe, dan Tweede Steen waar ons uitklim, die bosse in stap & mekaar nogmaals gryp. Peter kom terwyl hy vooroor gehurk my staan & afsuig. Sy kom vlieg die wêreld vol. Net toe ek begin kom, sien ek iemand 'n ent van ons af staan & pis. Ek is nie seker of hy ons gesien het nie; glo nie so nie. Peter trek sy broek op, ek staan met my rug na die ander man toe & maak klaar. Ons stap laggend terug kar toe.

Dis laatmiddag wanneer ons by die Blue Peter hotel bier bestel & iets om te eet. Stap daarna 'n moerse ent op die strand & gesels. Of ons ooit iets meer as fuck buddies sal word, betwyfel ek. Maar ek verkies dit eintlik so. Dis eenvoudiger. Dis omtrent vyfuur wanneer ons weer terug is in Seepunt.


VI. 27 Augustus

Gisteraand weer Bronx toe. Ontmoet David, pas afgetrek van Johannesburg. ‘n Sexy swartkop. Ek was heel verbaas toe hy my cruise. Ek het hom vroeër die aand saam met ‘n ou by die Bronx sien instap & hy is deur ‘n hele paar van die mooies gegroet. Op die dansvloer het ek langs hom & sy vriend gedans, maar hy het nie in my rigting gekyk nie. Later, toe ek naby die ingang staan om af te koel, kom staan hy alleen langs my. Vra hoe dit gaan. Ek sê goed & bly dan stil.

Ons staan woordeloos langs mekaar. Later stut hy sy hande agter op die houtreling waarteen hy leun & ek vat ‘n kans & sit my hand naby syne, raak ‘toevallig’ aan hom. Na ‘n ruk raak hy liggies aan my hand & ons vingers verstrengel. Nog steeds praat ons nie.

Elke keer as iemand wat hom ken met hom kom gesels, vat hy sy hand weg. Hy’s waarskynlik involved & wil nie hê sy lover moet uitvind nie.

Ons bly staan met lang stiltes tussen ons. Ek druk ‘n keer of wat my hand agter by sy jeans in & voel die welwing van sy boude, of streel die diep kurwe van sy rugstring.

Later moet hy sy vriend gaan aflaai & vra of ek nog gaan bly. Ek trek my skouers op, nie seker wat om te sê nie. Sê dan nee, ek gaan ook waai. Hy sê dat hy my graag weer sal wil sien, wil ek hom nie so oor ‘n halfuur by sy woonstel kry nie. Of dalk later in die naweek? Ek sê ons kan mekaar later in die naweek sien, miskien ‘n brekfis doen.

“I would like it if you came to my place. Tonight.”

“OK. I’ll see you later.”

“Give me 15 minutes to drop him off, then I’ll be home.”

Hy bly in ‘n woonstel wat hy huur in Bantry Bay, op met Ravine Steps. Lieflike uitsig. Toe ek die bopunt van die trappe bereik, sien ek die hek is halfoop gelos. Ek stap ‘n paar trappe af na ‘n houtdek waarop ‘n tuintafel & –stoele staan. Net ‘n plat ruwe houtdek sonder reling.
Die skuifdeure is ook halfoop & ek kyk in op die sitkamer. Smaakvolle (hoewel effens verbeeldinglose) meubels & ornamente, niks moffierig nie. Die objekte & skilderye teen die mure is ‘manlik’ – ‘n ou seekaart, kompas, sulke dinge.

Ek stap binne. David is nêrens te sien nie. Die deur na die slaapkamer is links & ek sien twee bene wat afhang oor die bedrand. Swart skoene & jeans. Ek beweeg nader.

Hy lê op sy maag, half aan die slaap. Vir ‘n oomblik dink ek dis ‘n speletjie, dat hy maak of hy slaap & ek raak styf by die gedagte. Maar toe ek die vertrek inkom, word hy wakker & rol om. Glimlag.

Hy trek die skuifdeure toe & ons gaan deur kamer toe, begin soen, mekaar uittrek. Hy wil hê ek moet my jeans & skoene aanhou; net my hemp uittrek. Sy piel is aan die klein kant; besny. Hy buk vooroor, rug na my. Ek gaan sit op my hurke & begin hom lek. Ruik na gegeurde seep. Ek werk my tong in hom op. Hy kreun.

Dis die eerste keer sedert Willie dat ek dit met iemand doen & geniet. Ek druk sy boude met my twee hande oop sodat ek sy hol beter kan sien & dieper kan tongnaai. Die vlees daarvan is sag & glad, met ‘n smaak van sy eie. ‘n Byna metaalagtige smaak, soos van bloed. Ek voel hom oopgaan soos hy ontspan & my tong vat.

Ek steek my een hand tussen sy bene deur & vat sy piel vas. Dié is nat van die pre-cum wat daaruit op die mat drup. Hy is baie responsive, maak geluide, beweeg sy onderlyf, probeer nog verder vooroor buk sodat ek dieper kan inkom.

Sy matras lê op ‘n platform twee trappe hoër as die vloer. Hy gooi sy hemp oor die boonste trap (die mat is van ‘n baie growwe, geweefde soort) & gaan lê op sy maag met sy knieë op die onderste trap. Ek kniel agter hom & begin hom weer tongnaai. Ek voel ek kan ‘n ganse nag aanhou daarmee.

Die geluide wat hy maak & woorde wat hy sê, is half skugter, onseker oor hoe ver hy kan gaan. Hoe meer ek te kenne gee dat ek daarvan hou, hoe pronter raak hy. Na ‘n ruk staan hy op & ons vry weer, dan gaan hy agter my staan terwyl hy sy hand om my sit & my piel beetvat. Hy begin my op die boude looi met die plathand. Later die aand doen ek dit met hom. In ‘n stadium trek ek hom oor my skoot & looi hom goed.

“Do you like it?” vra hy.

Ek knik.

“I want you to do what you want with me.”

Hy vertel my dat hy daarvan hou om te tongsoen, & veral as die ander ou sy tong so diep as moontlik in sy keel afdwing. Vir die volgende 5-10 minute doen ons net dit, soos twee kannibale wat mekaar probeer verorber. Baie intens. Dan kniel ek agter hom & begin met my pielkop aan sy hol por. Hy weet wat ek wil & haal ‘n kondoom uit wat hy vir my aansit & ook jellie.

Ek lê op my rug & hy sit bo-op my, probeer my so ry. Maar dit werk nie mooi nie. Ek kniel agter hom, hy op sy hande & knieë & naai hom. Vir die eerste keer in ‘n lang tyd voel dit goed.

“I want you to enjoy it,” sê hy. “Fuck me hard. Do what you want.”

Ek begin hom rof naai, trek my piel elke keer so te sê heeltemal uit & stamp dit dan terug. Ek voel my orgasme opbou. Die volgende oomblik kom hy in sy hand. Ek trek uit, pluk die kondoom af & begin tos. Hy rol om op sy rug sodat ek bo-op hom kan gooi. Ons lê ‘n ruk uitasem. Hy beduie ek moet met my kop op sy boarm lê. Ons bly ‘n ruk lank so lê. Dan staan hy op om badkamer toe te gaan.

“You can sleep over if you like,” sê hy. “Only problem is I have an early meeting so you’ll have to get up early with me.”

“I’ll go home,” sê ek.

Terwyl hy in die badkamer is, trek ek aan. Wanneer hy uitkom, keer ek hom voor & ons soen weer.

“Are you sure you don’t want to sleep over?”

“Yes,” sê ek. “Next time.”

Hy vra my telefoonnommer & sê hy sal my bel. Ons staan op die houtdek, ek geklee & hy kaal met die maanlig op sy skouers & die see agter hom & die donker vensters van die woonstelblokke & huise. Ons soen, groet dan.

Ek ry woonstel toe, opgelug. Dis vyfuur in die oggend maar ek voel nie moeg nie.


VII. 17 September

Vlieg Durban toe. Nadat ek my bagasie ingeboek het, gaan eet ek iets bo in die restaurant. Daar sit drie mans by 'n tafel & gesels. Tipiese sakemanne. Een is aan die ou kant, maar die ander twee is jonk. Ek maak oogkontak met die swartkop. Toe hy my egter 'n paar keer betrap dat ek vir hom kyk, gee hy my 'n aggressiewe kyk. Ek besluit dis tyd om te waai.

Gaan gooi gou ‘n draai by die toilet. Skaars 'n minuut later staan die swartkop langs my by die krip. Sexy piel, onbesny met ‘n lekker los voorvel. Ek staan heel luiters, hou my hande tuis. Dit kan 'n setup wees. Sy twee vriende wag dalk buite. Na 'n ruk is beide van ons styf & hy begin speel. Ek laat hom my pielstyf sien, maar doen niks verder nie. Dan beduie hy ons moet in een van die hokkies ingaan. Ek reken dis veilig & knik.

Binne in die hokkie rem ons vinnig ons jeans af & begin mekaar tos. Hy wil nie hê ek moet hom suig nie. Ons hoor sy twee vriende by die toilet inkom. Ek gaan sit op die bak terwyl hy voor my staan. Hy vat my jeans wat tussen my enkels gebondel is in sy vry hand vas & lig my voete van die grond af op sodat daar net een paar voete sigbaar is, sou iemand onderdeur loer. Die ouer man stap uit, maar die jong een bly agter. Hy roep my seksmaat by die naam.

“Ek kom” sê dié & voeg dan ook sekondes later daad by die woord & pomp sy wit in 'n bondel toiletpapier. Heel kinky om seks te hê met 'n ou terwyl sy vriend niksvermoedend buitekant wag. Ons wag 'n ruk totdat die vriend ook uitstap. Die swartkop trek sy jeans op, sê dankie & glip by die deur uit. Toe ek buite kom, is die drie nêrens te sien nie.


VIII. 24 September

Peter daag op. Ons kyk Longtime companion. Terwyl ons fliek kyk, begin ons vry. Trek uit. Hy’t ‘n lekker lyf. Harige borsies, mooi definisie met die harde borsbeen tussenin; gladde byna haarlose boude. Gemiddelde piel. Ons lê later op die mat & 69. Kort-kort as hy naby is, stop ek want ek wil hê dit moet duur. Staan daarna kaalgat op die balkon & gesels terwyl hy ‘n sigaret rook. Die suidoos waai lat dit bars.

Gaan na ‘n ruk weer binnetoe. Begin aantrek. Porno kom ter sprake & ek sê ek het porno, & ons kyk na een. Hy raak weer lus. Ons trek uit & begin van vooraf. Rek dit uit so lank as moontlik. Die tweede keer kom hy baie meer as die eerste keer. Dit val in sulke wit hale oor my bors.

Dan hou hy skielik op om my te suig.

“You’re bleeding,” sê hy. “I must have hurt you somehow.”

Hy probeer dit casual hou, maar in ons albei se koppe alarm dit. Wie se bloed is dit? Myne of syne? Elkeen dink waarskynlik die ander een is die groter risiko. Peter is  heel bedrywig & ek lei af hy hou daarvan om genaai te word. Ons sê niks nie. Ek tos myself tot ek kom. Teen daardie tyd is daar redelik baie bloed.

Ek gaan badkamer toe om 'n waslap te gaan kry. Spoel myself af, maar kan nie die stukkende plek kry nie. Dalk was dit sy tandvleise wat gebloei het. Ons trek aan, probeer gesels asof alles OK is, maar die aand is basies oor. Later gaan hy badkamer toe waar hy sy mond aanhoudend uitspoel.

Dis onmoontlik om deesdae seks te hê sonder dat die skadu van die virus oor jou val. Die alomteenwoordige derde bedmaat.


IX. 1 Oktober

‘n Groep van ons (onder andere Stoffel, ‘n akteur & larger than life aktrise) is Donderdagaand na ‘n clairvoyant-meeting by Ashbey house in Highlevel road. Ashbey House is ‘n ou dubbelverdieping wat lyk soos die Bates-huis uit Psycho.

Aan die agterkant van die gebou is daar ‘n ingang na ‘n saal wat alreeds byna vol sit. Dis nie ‘n baie groot vertrek nie & ruik ietwat bedompig. Die stoele is van die goedkoop wit plastiek soort & daar is bittermin beenruimte. “Barcarolle” speel sag in die agtergrond.

Uiteindelik kom die medium by die deur regs van die verhogie uit. Hy is ‘n kort man, aan die mollige kant & met ‘n ronde baba-gesig, in sy sestigs sou ek sê. Hy praat sag & glimlag dikwels. Bedank almal wat aan hom gedink het & vir hom gebid het tydens sy tyd in die hospitaal onlangs.

Terwyl die musiek speel, sit hy op ‘n stoel met sy oë toe. Wanneer die musiek ophou, staan hy op & begin praat. Ek dag nog hy praat met ons, want hy het nie sigbaar in ‘n trance ingegaan nie, maar ek kom agter dat hy reeds met een van die dooies kommunikeer. Hy beskryf die persoon se voorkoms & geaardheid. Sê hoe oud hy was toe hy dood is & waar & wanneer & hoe hy dood is. Die dooie man se suster sit agter ons. Lawson sê dat haar broer in ‘n motorongeluk dood is op ‘n Sondagoggend & dat dit onverwags was.

“He says he was so surprised. He didn’t expect it that Sunday. He saw a tree and the next minute he was up between the branches. He’s a very impatient man. He’s telling me to listen and to get it right.”

Die geeste van twee jongmans wat in die lewe vriende was, is gelyktydig teenwoordig, albei in hulle twintigs toe hulle dood is. Hulle troos hulle ouers & gee boodskappe deur vir lewende familielede.

“These young men are quite special,” sê Lawson in ‘n stadium. “They are doing good work. They have a whole gang on the other side to meet young men who arrive without knowing where to go and to help them.”

Na ‘n uur kondig hy aan dat die sessie verby is, teken apologie aan dat hy nie by almal kon uitkom nie. Tee sal op die boonste verdieping bedien word.

Toe ek verby hom stap, vat hy my hand vas & druk dit & sê “Thank you for coming.”

In die motor toe ek & Stoffel wegry, sê hy dat die aktrise die medium soos ‘n mede-arties gelukgewens het met sy vertoning.

“Hy het my self al hoe meer aan ‘n afgetrede vaudeville-akteur laat dink.”

X. 22 Oktober

Gaan haal pos uit & laat val my bril. Een lens flenters.

Raak aan die gesels met ‘n ou in Exclusive books. Baie straight looking. Butch. Lank & met donker hare. Sy lyf sou mens ‘wiry’ kon noem. Taai, definitief sterk. & hy straal gevaar uit.

Hy is op soek na boeke van die Marquis de Sade. Dié is egter nog steeds verbode. Ek laat val dat ek dit by die woonstel het – ‘n vlugkelnervriend het dit vir my die land ingebring. Hy is baie gretig om dit te siene te kry, vra of hy nie vanaand kan oorkom nie. Kan op ‘n lekker sessie uitloop. Ek is seker hy is bewus van my belangstelling.

Hy daag agtuur se kant op. Nog in dieselfde jeans & hemp, maar met ‘n leerbaadjie aan & ‘n motorfietshelmet in sy hand. Ons gesels ‘n bietjie. Hy kyk na die Tom of Finland boeke wat ek ‘toevallig’ op die koffietafel laat lê het. Kyk half snaaks na my. Ek gee vir hom die De Sade-boeke om na te kyk terwyl ek gaan koffie maak.

Wanneer ek terugkom in die sitkamer sit hy teruggeleun op die rusbank, bene wydoop, met die boek op sy borskas. Die leerbaadjie lê langs hom. Dis duidelik dat hy ‘n horing het & wil hê ek moet dit sien.

Ek sit in ‘n stoel teenoor hom, my hand liggies op my mik. Hy blaai verder, stop & lees, blaai, stop & lees. Ek knie diskreet (of so het ek gedink) aan my groeiende ereksie. Hy sit die boek neer & vat die beker koffie, kyk om hom rond, asof hy bestek opneem van my plek.

“So, do you live alone?” vra hy dan.

Ek knik. Besef dan ek moes eerder nee gesê het.

Hy sit weer terug & my oë gaan onwillekeurig na sy mik. Hy sit sy hand daarop & glimlag.

“I need to use the toilet,” sê hy.

Ek beduie dis in die gang af. Hy bly ‘n lang ruk weg. Ek kry hom in die studeerkamer waar hy na die boekrakke kyk.

“Have you read all these books?”

“Most of them,” sê ek. Ek staan teen hom sodat ek sy lyfhitte kan voel opslaan in my gesig & hom kan ruik. Hy draai om & stap by my verby sitkamer toe.

Ek bly ‘n oomblik staan, gaan dan badkamer toe. Dalk het hy getos na aanleiding van die De Sade. Dalk sit die kom nog teen die binnekant van die toilet, of dalk lê daar ‘n druppel pis, of ‘n balhaar, enigiets wat ek kan gebruik vir ‘n solo-sessie later. Maar daar’s niks.

Toe ek in die sitkamer kom, sit hy weer op die bank. Hy het ‘n appel van die vrugtebank in die kombuis gevat & draai dit om & om in sy hand. Dan haal hy ‘n springmes uit die leerbaadjie se binnesak. Hy kyk na my & laat die lem oopspring.

“I know what’s going on,” sê hy afgemete, terwyl hy stadig die appel begin skil.

“What do you mean?” My stem klink stram, vreemd.

“The question is,” die skil wat onder sy mes uitkrul, is soos ‘n slang wat al hoe langer word, “what are you going to do about it.”

Hy sit die mes op sy bobeen neer & vat ‘n diep byt in die appel, kou dit langsaam. Sluk.

“I mean, you can try me. I might go for it. But then again, I might not.” Hy kyk my reg in my oë. “I might snap & kill you. Maybe I’ve done it before.”

My fokken luck om altyd die psycho’s aan te trek.

“It’s getting late,” sê ek dan. “I’ve got an early day tomorrow.”

Hy bly sit. “You want me to leave?”

“Yes.”

“Sure?”

Ek knik.

“Did I scare you?”

“No,” sê ek onoortuigend. “It’s late.”

Hy glimlag. (Smalend?). Staan op & maak ‘n hele produksie van die knipmes. Knip dit stadig toe & laat dit dan tot diep onder in sy jeans se sak glip, so neffens sy knop.

Ek gaan maak die deur vir hom oop. Hy staan ‘n oombllik in die deuropening. Hy glimlag weer vir my, druk met sy wysvinger teen my bors.

Dan draai hy om & stap weg in die donker gang. Ek druk die deur agter my toe.

Later, alleen in die donker in my bed, is ek spyt ek het hom nie getraai nie. Ek is seker dis 
wat hy wou gehad het. Of nie?

Dis eers die volgende oggend dat ek ontdek dat my kopie van 120 days of Sodom weg is.


XI. 5 November

Gym toe. The usual suspects. Net toe ek op die punt is om huis toe te gaan, kom sit daar ‘n ou langs my in die sauna. Fris gebou, met ‘n stewige piel (halfstyf), kort geskeerde hare. Ek dag eers hy is straight & dat sy piel maar net so semi-styf is na hy gestort het (wat dikwels gebeur want dan seep hulle mos hulle piele in). Maar kort voor lank kom ek agter hy cruise my. Ek is aangenaam verras. Dis die soort ou wat my gewoonlik nie eens ‘n kyk gee nie.

Hy beduie ek moet hom volg & hy stap uit storte toe. Ek volg hom. Daar gekom wys hy ek moet in ‘n stort teenoor syne staan sodat ons kan tos terwyl ons vir mekaar kyk. Dit werk egter nie want daar is te veel ander mense wat skielik ook kom stort. Ek gaan in die stort langs syne in.

Hy leuen oor & vra: “Do you have time?” Met ‘n sexy Duitse aksent.

Ek dag hy wil weet hoe laat dit is, maar hy lag & beduie nee.

“Do you want to come to my place?”

“Sure.”

Dit blyk toe hy is inderdaad ‘n Duitser wat hier is met vakansie. Sy naam is Ralph (of so sê hy) & hy bly in Fresnaye. Buitekant die gym staan hy eers met ‘n meisie & gesels. Hulle het saam kom oefen & hy wag eers vir haar om te ry voordat ons in sy kar klim. Hy sê sy weet nie van hom nie & dat hy dit so wil hou.

Ons pak mekaar in die sitkamer, maar beweeg dan met die sirkeltrap na een van die bonste slaapkamers waar ons albei uittrek. Hy gaan sit-lê agteroor op ‘n soort sofa, bene wyd uitmekaar geplant met daartussen ‘n lieflike dik piel na my toe uitgestrek. Dit blyk gou dat dit ‘n one-sided deal gaan wees, maar ek gee nie om nie. Die kans is goed dat hy dalk biseksueel is.

Anyway, ek suig hom af. Hy hou daarvan dat sy piel spoeg gesmeer & dan afgestos word deur jou gladgesmeerde hand oor die kaal pielkop te beweeg. Vir my is dit te pynlik, maar sommige ouens hou daarvan, veral besnydes. Hy maak baie geluide, praat terwyl ek hom afsuig.

“Yeah, that’s good. You do it good. Do you like my cock? Yeah, do it like that.” Die normale porno-dialoog. Maar in my ore was dit musiek.

In ‘n stadium vra hy my: Do you want me to come on top of you? Ek knik.

“It’s quite a lot,” sê hy. “Quite a huge load.” & toe hy ‘n ruk later kom, is dit ook so. Dit spuit behoorlik by sy piel uit. Oor my hande, my bors, my nek, ‘n paar skote in my gesig & dit loop af oor my maag & drup op my bobene. Ek moes agterna gaan stort.

Onder in die sitkamer, op pad uit, merk ek heelparty kunswerke deur plaaslike kunstenaars. Veral een vang my oog: ‘n mooi yster-figuur van Christo Liebenberg. Die torso is opgebou uit dik bloudraad met in die middel ‘n ysterhart vasgeheg aan die torso met drie leerbandjies. Die hart het ‘n sleutelgat; is dus gesluit. Ook tussen die bene is ‘n soort codpiece wat eweneens gesluit is. Die sleutels na hierdie twee begeerde domeine is nêrens te sien nie.
  
Johann de Lange


Bibliografie
De Lange, Johann. 2010.Judasoog. ‘n Keur uit die gedigte van Johann de Lange. Kaapstad: Human & Rousseau.
De Lange, Johann. 1991. Nagsweet.Johannesburg: Taurus.
De Lange, Johann. 1986. Snel grys fantoom. Kaapstad: Human & Rousseau.
De Lange, Johann. 2000. Tweede natuur. Kaapstad: Human & Rousseau.
De Lange, Johann. 1993. Vleiswond. Kaapstad: Human & Rousseau.
De Lange, Johann. 1996. Vreemder as fiksie. Kaapstad: Human & Rousseau.
         
Dubrow, Heather. 1982. Genre. Londen: Methuen & New York.

Friedkin, William. 1980. Cruising. Film.

Hitchcock, Alfred. 1960. Psycho. Film.

Singer, Brian. 1995. The usual suspects. Film.
Sontag, Susan.1966. Against interpretation. New York: Picador.
Sontag, Susan.1966. 1969.  Duet of cannibals. Film.
Sontag, Susan.1966. 1978. Illness as metaphor. New York: Farrar, Straus & Giroux.
Sontag, Susan.1966. 1989. Aids and its metaphors. New York: Farrar, Straus & Giroux.                          
Sontag, Susan.1966. 2008. Reborn. Early diaries 1947 - 1963. Londen: Hamish Hamilton.
Sontag, Susan.1966. 2014. Regarding Susan Sontag. Nancy D. Kates (regisseur)


Gabriël J. Botma - Brothers in Armchairs (2015)

$
0
0

Gabriël J. Botma - Brothers in Armchairs. Sun Press, 2014. ISBN 978-1-920689-52-0

Resensent: Joan Hambidge

Gabriël Botma se boek is gegrond op sy doktorale proefskrif, maar word toeganklik aangebied vir sy lesers oor die kulturele stryde en skermutselinge by Die Burger waar hy as joernalis en kunsredakteur werksaam was. Sy boek is nie net ’n ontleding van een koerant se werksaamhede nie, maar ’n belangrike analise van die transformasie van die Afrikaanse dagblad en hoe joernaliste hulle moes verweer teen politieke eise.

As skrywer en resensent kan ek hierdie “underbelly” wat Botma vir ons opteken, beaam. Byvoorbeeld in die insigryke hoofstuk “The Ghost of W.E.G. Louw” bly die aanwesigheid van hierdie kunsredakteur ’n standaard waarna gestreef is etlike jare ná sy vertrek.

Botma bekyk die oorgang van een stelsel na ’n ander: die ou Suid-Afrika na die nuwe Suid-Afrika. Van apartheid na demokrasie; van sterk beheer tot groter deursigtigheid.

’n Mens lees hierdie boek soms met nostalgie en soms met verbystering. Jy onthou die werk van deurwinterde kunsredakteurs soos wyle Wilhelm Grütter en ’n man soos Johann Botha wat nie sou skroom om ’n resensie met vrae terug te stuur as hy van mening was dat jy “polities-korrek” wou wees nie. Jy onthou hoe nuanses verlore gegaan het met die Watervalberaad in 1989 en hoe André le Roux hom gedistansieer het van die ANC se boikot en hoe hy, volgens Botma, steeds ’n prys betaal vir hierdie ongewilde standpunt.

Die boek lees soos ’n roman. Daar is hofies wat jou letterlik van een stryd na die ander neem: van ’n joernalis wat gestriem word oor die Afrikaner se “kollektiewe skuld” tot die vraag in welke mate die kunsredaksie politieke kwessies aansny. Uiteraard gaan ’n teks die politiek van die dag aanspreek en hier is Antjie Krog, ’n gerekende skrywer, dan ook ’n persoon wat telkens ter sprake kom oor háár standpunte.

Die toeganklikheid beteken egter nie dat die skrywer nie kennis neem van belangrike teoretici en politici binne sy veld nie. Hy verwys na Edward Said en Albie Sachs. Hy betrek Habermas by implikasie. Hy noem redakteurs by name en daar is onderhoude gevoer met medewerkers wat op húl beurt persoonlike standpunte weergee. Hegemonie versus anti-hegemonie.

Dit is ’n boek wat in ons dae van ’n nuwe kulturele verset en opstand, soos die Rhodes-standbeeld se posisie aan die Universiteit van Kaapstad, ’n belangrike bydrae maak. Hy skryf oor die eis van die PAC indertyd om Jan van Riebeeck se standbeeld in die see te gooi (bl. 64). “Die plek en spelers sal voortdurend wissel / maar die spel word telkens in die tyd herhaal”, om Opperman aan te haal.

Hierdie studie is sober en boeiend. Dit is ’n tydsdokument wat in die aanslag nie nostalgies is nie, maar die leser soms laat verlang na ander dae wat duidelik nooit enkelvoudig was nie.

Vrees word aan die kaak gestel. Die spanning tussen Eurosentries en Afrosentries lyk vandag vreemd (bl. 75).

Die diskoers van krisis word ontleed in hierdie troebel tye en omdat Botma van vraelyste gebruik gemaak het, kan hy ’n respondent aanhaal én die tydvak kontekstualiseer.

Daar is vele tye wat ’n mens in die kantlyn ’n opmerking byskryf. Byvoorbeeld wys Botma tereg daarop hoé joernaliste by die kunsredaksie telkemale moes standpunt inneem teen politieke verwikkelinge omdat daar gevoel is “die kunste funksioneer apart van die politiek”. Hy wys ook op dapper joernaliste wat gevaarlike inligting “ingesmokkel” het en hoe die grootste gevaar van so ’n oorgangsperiode vrees is en hoe joernaliste onbewustelik selfsensuur begin toepas het.

Die belangrikheid van Afrikaans word eweneens aangespreek (bl. 127) en ook die standaard van die kunsredaksie. Gender-kwessies kom te berde (Anneke Keyter as die eerste vroulike redakteur, en lank daarna, Laetitia Pople), nes die impak van die postmodernisme met die afbreuk van die grense tussen hoë en lae kultuur. Belangrike tekste soos W.D. Beukes en J.C. Steyn se gesaghebbende Boekewêreld: Die Nasionale Pers in die uitgewersbedryf tot 1990 vorm deel van die bronnelys. Die boek is in Engels geskryf, waarskynlik om aan te sluit by ’n wêreldwye debat oor die rol van die kunsjoernalis en die hibridiese rol van hierdie persoon wat dikwels op soveel stoele tegelykertyd moet sit.


(Hierdie resensie word geplaas met vriendelike vergunnning van Die Burger)

Joan Hambidge - Silwervis

$
0
0

JdL

Op ‘n aand vra ek jou
per sms die Afrikaanse
woord vir Carpenter.
Silwervis glip dit oor
die groen skerm
met ‘n wiki-beskrywing
van presies waar ons
hierdie spesie vind …
In ‘n gedig, onthou ek,
praat jy oor die jin & jang
van die silwerende vis.
Wie sal eerste soos ‘n vis
oor die skerm glip?
Betekenis gevang?
Mag ek ‘n boodskap
met slegte nuus oor jou
teruggooi op die Wikipedia
waar dit staan met sewe
horisontale pienk strepe

neffens ‘n Papierbek.

Schalk Schoombie - Boomkastele (2015)

$
0
0

Schalk Schoombie - Boomkastele. Uitgewer: Human & Rousseau, 2015. ISBN 9780798167673

Resensent: Joan Hambidge

Hierdie roman gebruik bome as die skaduteks. Onmiddellik is ’n mens verlei om alles wat jy al gelees het oor bome op te roep. “Te klip om te boom” en op opwindende wyse word raaisels, vertellinge, brokke, koerantuitknipsels en urban legends saamgesnoer in een roman.

Dit vertel die verhaal – onder meer – van die afgetrede navorser se ontsteltenis wanneer sy buurman twee groot bome tussen hul erwe laat verwyder. Sonde met die bure. En die leser word algaande ál meer bewus van die ander verhaal. Wat nie so eenvoudig is nie. Boonop is daar in die stad ’n berugte Sirkelman aan die rondwoeker wat nes Banksy sy merk laat. Sy kunswerk is gegrond op Da Vinci se Vitruviaanse man . . . En daar is ’n misdaadverslaggewer op sy spoor. En ander mense wat ontspoor . . .

Dit is ’n roman vol intertekste: boomfluisteraars, kuberkrakers, die internet en scambaiters, slaapstoornisse, kettingbriewe, die superrekenaar (oftewel die “ewigheidsmasjien”), Boer soek ’n vrou, gesinsmoorde, parkour-skimme, road movies en die lewe in die stad. In hierdie opsig sluit die roman nogal aan by ’n ánder Johannesburgse roman: Harry Kalmer se ’n Duisend stories oor Johannesburg: ’n stadsroman. By Schoombie is dit “ ’n sprokie vir ’n stadsmens”.

Die sprokie in dié roman word ’n suspension of disbelief en alles wat die leser moet glo: van ’n man wat ’n boomhuis wil bou om te ontsnap tot ’n misdaadverslaggewer wat die ontglippende kunstenaar ontmoet en in sy alternatiewe wêreld (kyk die foto op bladsy 231) hom skuilhou en nes  internet-scammers ’n ondergrondse bestaan voer.

Daar is verwysings na Die fluitspeler van Hamelin, Alice in Wonderland, The Wizard of Oz, Robert Altman se rolprent The Player (1992) en natuurlik Jorge Luis Borges se Labirinte wat vir die leser kodes verskaf in dié roman wat moderne teoretici soos Patricia Waugh as “narcissistic fiction” beskryf. Daar is geweldig baie ironiese gapings, soos Linda Hutcheon dit noem en selfs ’n uitroepteken om die ironie te verduidelik.

Jy kan ’n sleutel neem en besluit hoe jy die grense gaan skuif en jou leeskoördinate gaan trek. Fokus ’n mens op Altman is die skryf- en bedrogproses daar en die moeilikheid wat jou inhaal  . . . Of kyk weer na die Bybelse verwysings (296) en die hel se vure . . . Dikwels is daar teenstrydige kodes of boodskappe soos dit is met ’n paranoïese teks (Elizabeth Wright se bruikbare term).

Die soeke na naam en identiteit (Hannes Moerdyk) teenoor anonimiteit in ’n moderne mediawêreld wat ons verbrysel onder aanslae is eweneens ’n deurlopende motief.

Dit is dan die wins van dié roman: die toespelings en sleutels, die boksie-binne-in-die-boksie, maar uiteindelik (vir my) is daar te veel kodes wat die teks oordadig maak.

Die werklike outeur is kennelik bewus hiervan, maar vir my gevoel sou die roman ook kon baat vind by ’n groter ironiese distansie en selfs sarkasme. Die prosa is dikwels te mooi in aanslag, en die besoeke aan hole of bose plekke mis die edge wat ’n skrywer soos Don DeLillo hieraan sou gee. Tietiekroeg is byvoorbeeld so ’n woord . . .

As jy hou van ’n boek vol stories-binne-in-stories, een wat jou iets wil vertel oor hóé die moderne wêreld nie meer kan aanspraak maak op Die Waarheid nie en daar vir elke gebeurtenis ’n ander weergawe bestaan, is dit bepaald jóú soort boek.

Ek het weer Altman gekyk. Hierdie roman mis die ratelslang in die boks van die fliek en die morele evaluasie wat Linda Hutcheon vereis in haar studie Irony’s Edge (1994) wanneer jy groot kwessies takel. Anders bly dit net ’n storie of ’n sprokie.

Hoogs leesbaar, ja en slim bepaald, but where’s the bloody horse? En moet ’n mens ’n GPS hê om al die roetes te volg? Of is die pad agtertoe ook die pad vorentoe?

Ouroboros.

(Hierdie resensie word geplaas met vriendelike vergunnning van Rapport)

Kobus Lombard - Skadu oor die sonwyser (2015)

$
0
0

Kobus Lombard - Skadu oor die sonwyser. Protea Boekhuis, 2015. ISBN 978-1-4853-0302-2

Resensent: Joan Hambidge

'n Digkuns bestaan nie in wese uit digters nie, maar uit gedigte, wat in gesprek tree met verslike geesgenote.

J. Hillis Miller

Hierdie Namibiese digter se vorige bundels heet: Geknipte naelstring (2001), Tussen wysvinger en duim (2005) en Vlerke vir my houteend (2010). Die jongste bundel se titel is Skadu oor die sonwyser.

Die verhouding met die biologiese moeder en die aangenome moeder (en hiermee inbegrepe die verhouding tussen taal en die moederbuik), is al onder die loep geneem in sy vorige bundel. Lombard skryf aangrypende gedigte oor die dood soos hierdie klein vers opgeneem in Geknipte naelstring:

geen
boom
steek ’n gat
so grou
in die lug
soos ’n
sipres
oor
die
oop
graf
van
’n
kind (62)

’n Digkuns bestaan nie in wese uit digters nie, maar uit gedigte, wat in gesprek tree met verslike geesgenote, het J. Hillis Miller by geleentheid opgemerk. Gedigte het as’t ware ’n lewe van hul eie. Ook Neruda en Cussons beaam dit digterlik.

By Lombard is dit bepaald ook die geval. Bo­staande vers oor die dood van ’n kind neem ’n mens terug na Totius se lykdigte oor sý kinders. Die verhouding tussen moeder en kind – maar in hierdie bundel vanuit die perspektief van die kind – tree in gesprek met Rika Cilliers se kindergedigte. Totius praat eweneens saam in “Wag-’n-bietjie-bos” (27) en die hele tweede afdeling is ’n implisiete gesprek met die Totiaanse vergewe-en-vergeet-gedagte.

Die digter is ook landskapdigter, en die Namibiese landskap word in hierdie bundel beskryf. Daniel Hugo se bloemlesing Land van sonlig en van sterre (2004) is ’n belangrike skakel tot digters wat reeds oor hierdie besondere wêreld gedig het. Ook die skilders praat onbewustelik saam in die leeservaring. ’n Mens dink hier aan Adriaan van Zyl se besondere skilderye.

Die slotvers “Gobabis” (84) is ’n netjiese gedig:

die Swart-Nossob kronkel
soos ’n ou aar oor jou hand
die stof hang ’n kring
om die sweet van jou tiervelhoed
die vensters van jou oë is gebreek
jou mure skilfer soos oumensvel
die torings van jou kerke
steek gate in die reënlose lug
jou ongeskraapte strate
bedel soos loopneuskinders
tog ruik jy ná al die jare
steeds na vetkryt en na klei

Die datum (Januarie 2009) onderaan beklemtoon ’n herbesoek.

Veral oor hierdie landskap en sy mense lewer die digter tematies ’n bydrae. Die gesprek met die versaakte moeder word in hierdie bundel ’n betrokkenheid met die aarde aan wie ons ons beendere moet teruggee. En hieruit spruit die religieuse of metafisiese dimensie wat outentiek verwoord word.

Besonder aangrypend is die kinderblik (“Sondagskool”, 64) op die religieuse ervaring – en juis hierdeur kry die gedig ’n besondere wrang-ironiese bybetekenis. Dít wat die jong kind uit die Bybel leer, vertroos die ouer mens. “Kerkganger in Rundu” (63) se Bybel in sy hand lyk amper pienkrooi “soos die bloed van ’n geslagte lam” en die kleindorpse Koster – ’n vers wat weer Sheila Cussons oproep – kan vir ses dae lank rus. Die gebed is by Lombard ’n aanraking aan die soom van die kleed.

Die digkuns met sy spanninge en teleurstellings word ook verdig:

breek my kraal se drade
soos natgereënde wol (49)

Die pynlike spanninge rondom die afgetekende kind word in die derde afdeling beskryf met ál die onbeantwoorde vrae wat dit impliseer. Die alledaagse waarnemings en verliese word opgeteken en opgeskeur. Tog behou en stol die vers die ervaring. Herinneringe, nostalgie en musiekverwysings praat saam in hierdie aangrypende bundel waar die “ek” homself raam “tussen ander gesigte / iewers teen ’n off-white muur”.

Skadu oor ’n sonwyser is ’n delikate klein bundel; ’n optekening van ’n lewe en landskap, sober beskryf.


(Hierdie resensie word geplaas met vriendelike vergunnning van Rapport)

Riël Franzsen - Narokkong (2015)

$
0
0

Riël Franzsen - NarokkongProtea Boekehuis, 2015. ISBN 9781485304104

Resensent: Joan Hambidge

I

Narokkong, die titel van hierdie debuut, aktiveer D. J. Opperman se gedig “Koggelbos” en Sangiro se verhaal “Koors”. In die publikasienota verneem ons: vir die siek kind in die verhaal is die narokkong ’n bringer van onheil, maar in die kind se koorsdrome word hy self ook ’n narokkong wat deur die giftige nabome gelok word. In Franzsen se bundel is daar ook ’n vreemde band tussen die outistiese kind en die voël wat alles met sy afsydige swart oë dophou en is dit nie altyd duidelik of die voël bedreiging of beskerming inhou nie.

Hierdie bundel ondersoek dan die verwikkelde verhouding tussen ouer en kind, en meer spesifiek die verhouding tussen die vader wat iets probeer wys word van die outistiese kind se leefwêreld. In hierdie opsig is die bundel dan ’n “eerste” oor hierdie onderwerp waaroor daar al etlike vakwetenskaplike artikels en belydende tekste bestaan.

Die bundel vertel die verhaal van die kind, maar dit roep dan ook vergelykings op met bundels soos die reeds genoemde Opperman se Negester oor Ninevé en Komas uit ’n bamboesstok. En E. W. S. Hammond se Doodsteek van ’n diabeet.

Die lewensloop en -lot van die kind in sy “uitkringende eie hel” (26) word dan geboekstaaf met die vader wat saam met ’n “veteraanpasiënt” leef (22).  Die vader se empatiese beskrywing van sy kind se lot word in “Denmar” (29) ’n wanhopige uitroep dat hý eerder hierdie pyn moes ervaar het.

In “Outisme II” (40) word die tweetalige woordeboek in ’n woordspel beskou. “Outeursreg” word opgevolg met “outjie” en nie outisme nie. In “Gebed” (41) lees ons:

As daar ’n god
vir outiste is
wat sirkels 
met vierkante
kan verbind,

asseblief:

’n Flits om iewers
in die hol stam
van ’n naboom
die nes se opening
te help vind.

Vlerke wat hoër,
vinniger en verder
as Swartoog
kan vlieg; in stiltes
en in stormwind.

Opperman se “Man met flits” praat hier saam en dit is dan duidelik dat gedigte telkemale deur die Opperman-aanslag ingegee is: spaars, min woorde; die soeke na die metafoor of simbool wat betekenis moet amplifiseer; die komposisie van die eenheidsbundel; en so meer. Ofskoon Franzsen min woorde in die genoemde gedig hier bo gebruik, is daar nog te veel uitsegging.

In “Tehuis vir outiste” (51), in ’n haikoe-aanslag, kry die digter iets besonders reg:

vinke bly kwetter
’n kolgans snater in vlug
die swane bly stom.

Dit is ’n bundel wat op ’n eerlike wyse verslag lewer van die verhouding met die kind – met ’n terloopse verwysing na ’n ander kind – en selfs die medikasie vermeld.

“Beseringstyd” (54) praat weer met Ernst van Heerden se aangrypende verse oor siekte. Hier vind ons ’n wrang slot:

jy bevind jou
in uitgelese geselskap
met meer dokters
as vriende.

En is God dalk die Groot Outis? “Prototipe” (56)  is ’n gedig met vaart: presisie, elke woord op sy plek.

II

Hierdie bundel neem die leser terug na Opperman se digkuns en sowel die openlike as versweë gesprek met hierdie uitstaande digter se hantering van voëls, suggestie, metafore en die outobiografie soos veral in die imposante Komas vergestalt. Die debuut het my ook weer laat nadink oor die struktuur van die eenheidsbundel. Dit het my geneem na Leon Strydom se studie Oor die eenheid van die digbundel – 'n tipologie van gedigtegroepe wat in 1976 by Academica uitgewers verskyn het.

Hoe gedigte by Franzsen op mekaar inspeel, is die sterk punt van sy debuut wat 'n (outobiografiese) storie vertel. Daar is inderdaad konsentriese sirkels, 'n soeke na 'n sentrum.

Dit sou die speurende leser ook loon om te kyk watter woorde/begrippe herhaal word.

Het ons in hierdie bundel, as ons Strydom volg, 'n siklus, serie of reeks?

Opperman het, soos ons uit Lina Spies en Edna Duedney se studies weet, siklusse geskryf – die beroemde en goedafgewerkte "Kroniek van Kristien" kan ons hier uitsonder.

III

'n Mens moet Franzsen se bundel as 'n debuut lees waarin die gesprek met Opperman, die siklus, metaforiek, die eenheidsbundel jou laat nadink oor die funksie van die "dominante reeks-karakter". Hierdie bundel tree, soos Daniel Hugo se Takelwerk, in gesprek met Opperman se oeuvre, of dan ’n bepaalde werkswyse.

Die gevaar in Franzsen se geval is dat Opperman bo sy bundel uittroon en dat die eenheidsbundel eise stel wat die debutant nog nie werklik kan hanteer nie. ’n Digter se ouderdom is nie sy werklike of chronologiese ouderdom nie; die ouderdom word vanaf die debuutdatum bepaal. Diederik koggel hierdie digter  indien ons “Koggelbos” lees.

Dit is wel 'n bydrae tot die genre van siektepoësie in Afrikaans.

Die dans om en om die binnekring is waaroor hierdie debuut handel met ’n handvol goeie verse.


(Hierdie resensie word geplaas met vriendelike vergunnning van Litnet)

Joan Hambidge - Buikspreek [Gedig]

$
0
0

Met elke leuenspreek of metafoor,
metonimia, horisontaal verdroom,

keer ek telkens terug na die oerakkoord
van dié klankbord, spitsig verwoord.

Eerder 'n ouijia-bord, 'n séance?
'n Oproep van dooie, geykte idees?

Of dalk: ek het gelewe vir dié leuen?
'n Stil aanwesige in 'n blou Versembleem?

Kleinterts, triestig en uvulagtig
klepper my verse kloekmoedig.

Verwerend teen voormalige vriende se venyn,
hou ek my digterlike hart van gode rein.

Leonard Nolens - ‘n Digter in Antwerpen (2015)

$
0
0

Leonard Nolens - ‘n Digter in AntwerpenProtea Boekehuis, 2015. ISBN 978 1 4853 0176 9

Resensent: Joan Hambidge
  
Om ‘n nuwe digter te ontdek, is soos om ‘n nuwe vriendskap te sluit. Jy hou van iemand onmiddellik en vind aanklank by sekere uitsprake, optredes, ‘n lewenshouding of wat nog.

Dis presies hoe ek gevoel het by die lees Nolens se ‘n Digter in Antwerpen, in Afrikaans vertaal deur Daniel Hugo, ‘n voorste vertaler van Hollandse en Vlaamse tekste. Die boek is pragtig uitgegee en Hugo stel ons voor aan een van die beduidenste digters van ons tyd, eweneens bekroon met gesogte erkennings soos die Constantijn Huygens-prys en die Prijs der Nederlandse letteren.

Met opset het hierdie leser niks oor hom verder gaan lees nie en net na die gedigte gekyk. Dit handel oor Antwerpen, inderdaad ‘n soort “back drop” waarteen die gedigte geplaas word. ‘n Stilswyende gespreksgenoot, maar ook ‘n beamende een, want die ruimte waarin ‘n gedig geplaas of gesitueer word, het bepaald ‘n invloed op die uiteindelike vers. Op die agterblad (wel dit kan ‘n mens nie mislees nie), word die digter gesien as ‘n liefdesdigter sonder gelyke in die moderne Nederlandse letterkunde. Hier sou ‘n mens dalk nie sommer alte gou moet vergeet van Herman De Coninck nie.

Maar die aweregse blik op die liefde is boeiend. ‘n Mens vind hier ‘n rustelose figuur, ‘n man wat sy eiesinnige kyk op sake het.

“Sy enkelvoud verklap die oorlog en musiek van die grammatika,
Ontmasker die labiele meganiek van die standvastige tyd"

lees ons in “Grammatika in die kleine” (27).

Hy is inderdaad ‘n belangrike liefdesdigter, ‘n soort moderne Petrarca wat weet die geliefde is wars van sy aanbidding soos ons aflei uit “Sint-Vitusdans in Oktober” (19) met sy slim personifikasies en ‘n huis vol “sielskloppings, weggooi-ewigheid, stekelbriewe”.

Die gedig is dikwels ook bewus van die onmag om die geliefde te bereik, ‘n tematiek bekend aan hierdie soort vers.

Ons vind ‘n self-bewuste digter hier wat gedigte optel op die mees onwaarskynlike plekke en in ‘n bouval. Op ‘n behendige wyse gebruik die digter personifikasie om sý prosesse aan die leser te verklap:

Die huis is oud en afgeleef en werklik nie pluis nie. 

Dit luister fyn, dit fluister en souffleer vir my 

Kelders en solders, kamers en gesprekke 

Van dooie bewoners. Ek is hier hulle enigste adres. (103)

Die soeke na stilte en die huis as ‘n verplaasde simbool van die self, kom duidelik na vore in hierdie gedigte.

Dit is toeganklike verse, ja, maar beslis nie oppervlakkig nie. Die geliefde as teenspreker word aan die woord gestel in die aangrypende “Bruilofslied” (99) waar die digproses as ‘n “binnegesprek die verhouding bedreig. Die digkuns is vir hierdie digter ‘n obsessie en hierom kan dit nie van die self geskei word nie; hierom word ‘n visie oor die skryfwerk in wese ‘n belediging vir sowel die digter as die poësie (“Onderhoude 1 “, 97).

‘n Mens duisel voor wonderlike beelde (“aan die verkeerd geplaasde komma van ‘n haikoe”, 93), verhulde intertekste (soos na Rimbaud, John Berryman en liriekskrywers, soos Leonard Cohen) en ‘n soms gesellige, soms knorrige praataanslag.

Die digter noem homself ‘n nar, narsis, Sisifus en ‘n feniks tegelyk (11) en daar is ‘n vermoë om te vereenselwig met ander om hom (soos ‘n dokwerker). Die ervaring van eensaamheid of isolasie loop soos ‘n swart draad deur hierdie digkuns.

Die belangrikste kenmerk van hierdie digterskap (behalwe vir die verbluffende vormbeheer), is die gevoel dat die digkuns die belangrikste geliefde is.

Hierdie "ek" ken sy storie (51) en al spot hy soms dat sy gedigte nie betekenis het nie, dink 'n mens lank na oor sy beelde.

Die stad Antwerpen het 'n skatkis van verse vir hierdie digter. En wanneer hy Adam Zagajewski aanspreek, is dit 'n uitstekende kopknip.

Dit is inderdaad ‘n nuwe vriendskap!

Die boek is knap vertaal, omdat die digter heerlik dans in ‘n ander taal. So meegevoer is ek dat die bundel Liefdes verklaringen nou op my wag.

Ook Protea se bereidwilligheid om Leonard Nolens te publiseer, moet erken word. Dit is vir alle liefhebbers van die digkuns.

Leonard Nolens


(Hierdie resensie word geplaas met vriendelike vergunnning van Die Burger)

Joan Hambidge - ‘n Nota by T. T. Cloete se “Alle grappies op ‘n stokkie” (uit Jukstaposisie, 1982)

$
0
0

I
‘n Besonder boeiende gedig waarin die digter T. T. Cloete sy verbluffende teoretiese kennis demonstreer, is die vers oor Peter Sellers, die bekende komediant. Nie alleen word Sellers se lewe as komediant onder die loep geneem nie, maar die digter gebruik etlike tegnieke om die verhaal te konstrueer asof hy besig is met ‘n séance. “Die ektoplasma maak mislik”: hier speel die digter dus asof hy ‘n medium is. Sellers se belangstelling in die parapsigologie is alombekend. Hy was uiters bygelowig en het gereeld met mediums gekonsulteer om beheer oor sy lewe te kry. Sy humeur is alombekend, so ook sy gefnuikte flirtasie met Sophia Loren, sy eindelose depressies. Hy het by geleentheid ook gesê dat hy net deur die rol van iemand anders te vertolk, kan weet wie hy is …  (Peter Sellers - Biography - IMDbBesoek 13 Mei 2015).

Cloete “verpak” in hierdie vers vele aspekte van Sellers se lewe in ‘n lykdig wat die konvensies van rou en stigtelikheid oortree. Die spreker is hier besig met ‘n séance waarin hy as medium die figuur Sellers terugbring en ‘n oordeel oor sy lewe fel.

In die eerste reël verneem ons “Die ektoplasma maak mislik” en hier is Cloete dus besig om die rol van ‘n medium te vertolk – en die ektoplasma mag dalk net ‘n blote doek wees wat uit sy mond kom gedagtig aan al die vervalsings in die wêreld van mediums en spiritiste.

Cloete se stem dring deur as die medium in die ironiese obiterdicta soos “Vir die groot mededinging // met die lastige dood // was Lynn Frederick // heel paslik // in ‘n rok wat inderhaas // spesiaal ontwerp is …”

Maar ten spyte van die “designer” begrafnis met Glenn Miller se In the mood, bly daar steeds ‘n lyk; ‘n verleë een, dus afhanklik van ander se omgee en bereidwilligheid om die lyk te laat veras by Golder’s Green.

Die begrafnis waar ‘n donderstorm die diens versteur, oorstem In The Mood en dus die stemming van die geleentheid. Hoewel die kanunnik ewe vroom meen dit pas by Seller’s se humor, is die digter Cloete as medium nou besig om in die Onsienlike die begrafnis te beoordeel as toneelspel of ‘n produksie.

Is dit deus ex machina? Die God uit die masjien wat in die Griekse dramas ‘n oplossing bied en in modern dramas ‘n soort “suspension of disbelief” impliseer? Of is daar sprake van “to steal one’s thunder”, met ander woorde, dat die begrafnis-as-toneelstuk gekaap is deur ‘n mag groter as Peter Sellers en die digter.

En aan wie behoort die oorskot? Die Duiwel? Aan God?

En die donder (wat rym met “I wonder …”) wat eindig op ‘n ellips neem ons terug na die begin van die gedig. So gelees is die digter spiritis en die terugbeweeg op die Onsienlike waarmee hy (en Sellers ook in sy lewe) probeer kontak maak het, dui daarop dat ons nie finale antwoorde kan vind nie. Ons idee van ‘n Hemel of Hel (soos beskryf in die Goddelike Komedie) bestaan nie meer nie. Daar is nie Finale Antwoorde nie.

Die gedig jukstaponeer komedie en erns; toneelspeel en werklike emosie; en veral: Kerklike Sekerheid (gerepresenteer deur die kanunnik) teenoor Spiritisme.

II
 ‘n Ander aspek van hierdie gedig is dat dit nuwe lig werp op die problematiek róndom intertekste. Welke aspekte van Sellers se lewe word betrek? Sy enorme tydsberekening soos in Blake Edwards se The party van 1968. (The Party (film) - Wikipedia, the free encyclopediaBesoek 13 Mei 2015).

Ook die biografie oor sy verhouding met sy vader het in 1981 verskyn onder die titel: P.S. Ilove you met die subtitel “an intimate portrait”. Hier vertel verontregte seun, Michael hoe hy grensoorskrydend moes wees – selfs moes steel – sodat hy sy vader kon sien, al was dit net in die hoof se kantoor! Dikwels het hy deur die pers verneem van sy vader se jongste liefdesverhoudings wat hom erg depressief gemaak het.

Die humeurige, depressiewe vaderfiguur was Afwesig. Sy hele lewe is opgeneem deur toneelspel waarin hy ‘n rol moes vertolk om Iemand te wees omdat hy onseker was oor wie hy werklik was.

So, alle grappies op ‘n stokkie: hierdie gedig is in wese ‘n analise van ‘n ikoon en belangrike aspekte van die figuur se lewe word aan ons voorgestel – met T. T. Cloete wat oor die gegewe as ‘n medium beweeg en belangrike metafisiese en intertekstuele probleme aan bod bring.
Soos die digter al gewaarsku het: “met ‘n omweg kan bysake die aandag trek op hoofsake”.

Hierdie gedig is ook opgeneem in die bloemlesing Die baie ryk ure wat in 2001 by Tafelberg verskyn het. Ek was saam met die digter, Heilna du Plooy en wyle Charles Fryer deel van ‘n leserskorps wat ons 100 gunsteling-verse moes saamstel. Agterna gesien het ons keuse bykans ooreengestem. Opperman het in 1980 die digter se debuut as “koningskos” tipeer en Die baie ryk ure is ‘n representasie van die kwintessensiële Cloete waaroor verskeie literatore en navorsers belangrike studies geskryf het. Rena Pretorius, Heilna du Plooy, Bernard Odendaal, hierdie leser.

En die digter se enorme invloed op ‘n die digterlike generasie van 80 kan nooit ontken word nie. Hiervan is alleen die gesprekke met die Marilyn Monroe-figuur ‘n bewys en die jongste ekodebatte in die Afrikaans digkuns het alreeds Met die aarde praat(1992) begin.

“Alle grappies op 'n stokkie”
T. T. Cloete

Die ektoplasma maak mislik.
Alle vlae hang stigtelik
by alle teaters halfmas.
Peter Sellers is vandag veras
by Golder's Green. Wat mens afkerig maak
is dat die dooie vertrek en ander moet ontslae raak
van sy lyk. Die diens vir die lastige rou
en konvensie is deur John Hester gehou,
Peter se vriend, 'n kannunik.
Maak dit vrolik
om van die walglike oorlas
verlos te word. Slegs vriende uit die vermaak, kollegas
uit The Goon Show
sy eerste, sy derde en vierde vrou
mog die diens bywoon: Britt Ekland die seksbom
het ongenooid daar aangekom,
sy't vermetel met Spike Milligan opgedaag.
Sy is kywende weggejaag
deur Michael. Vir die groot
mededinging met die lastige dood
was Lynn Frederick
heel paslik
geklee in 'n rok wat inderhaas
spesiaal ontwerp is deur die modebaas
Yves St. Laurent. Terwyl hulle die lyk veras
vrolike musiek pas
immers by die toneel
is Glenn Miller se In The Moodgespeel
op Peter se versoek. 'n Lyk is darem 'n verleë ding.
Laat die poppe speel, laat hulle hom wegsing.
Tog het iets vreemds gebeur:
'n donderstorm wat ineens losbars versteur
en oorstem In The Mood. Dis nes Peter dit wou he,
dit pas by sy humor, het die kanunnik vroom gesê.
Wat pla
bedink agterna
in terme van tooneelspel: is dit deus ex machina
of is die grap bygedra
deur die baaslykverbrander?
To steal one's thunder
Pas by die toneel. Behoort die oorskot
aan die duiwel, aan God?
behoort die donder

aan God, aan die duiwel? I wonder …

*

The Paranormal Peter Sellers | Dangerous MindsBesoek 13 Mei 2015:
  
Many actors are superstitious. Some like Peter Bull kept a collection of Teddy bears to bring him good luck; others like Jack Lemmon said the words, “It’s magic time,” before filming each scene. But none were quite as obsessed with superstitions and the Occult as comedy genius, Peter Sellers.

Sellers’ introduction to the Occult came via fellow Goon, Michael Bentine, the Watford-born Peruvian, who had grown-up in a household where seances and table-turning were regularly practiced. Not long after they first met, Bentine told Sellers of his psychic abilities - how during the Second World War, when Bentine served in the Royal Air Force, he had been able to tell which of his comrades would die before a bombing mission. Bentine claimed if he saw a skull instead of his colleague’s features, then he knew this person would be killed. How often Bentine was correct in his predictions is not known. No matter, Sellers was impressed by the shock-haired comic and was soon obsessed with all things paranormal.

From then on he collected superstitions, as easily as others collect stamps. He refused to wear green or act with anyone dressed in the color. If anyone gave him something sharp, he gave them a penny. He read his horoscopes every day, to divine what he should do.

Sellers often said he had no idea who he was: “If you ask me to play myself, I will not know what to do. I do not know who or what I am.”  This was his way of renouncing any responsibility for his actions.  He claimed he found comfort and stability in consulting clairvoyants and fortune tellers, which again only underlines the fact he did know who he was - a control freak, who wanted power over his future. It was inevitable, therefore, that once under the spell of sooth-sayers and psychics, Sellers was open to fraudsters, tricksters and con-men.

The clairvoyant who had most influence over his life was Maurice Woodruff, the famed TV and newspaper astrologer, whose syndicated column reached over fifty million people at the height of his career. Woodruff received over 5,000 letters a week, asking for advice and had a Who’s Who of of celebrity clients, including Lionel Bart and Diana Dors. He also famously predicted the death of President John F. Kennedy and the end of the Vietnam War. Sellers was devoted to Woodruff, consulting him before he accepted any roles, and regularly had Tarot readings performed over the telephone. But Woodruff was heavily in debt and open to the persuasion of a little cash earner when film studios asked him to suggest film scripts for the actor.

One famous tale, recounts how Woodruff was asked to suggest the initials of director Blake Edwards as being very important to him. Unfortunately, Sellers failed to connect ‘B.E.’ with the famous director. On return to the Dorchetser Hotel, his usual residence when in London, Sellers was smitten by the sight of a beautiful, young blonde-haired woman at reception. When he enquired as to who this vision of loveliness was, he was told Britt Ekland. Sellers recalled Woodruff’s prediction and married Ekland within weeks.

Not long after the marriage, Sellers suffered a multiple-heart attack in California, in part caused by his heavy use of Amyl Nitrite. As he later told his close friend and first biographer, Peter Evans: “When a 38-year-old bloke marries a 21-year-old bird, he needs all the help he can get. We used poppers (amyl nitrite), you know, to tweak the thrill a bit. Bubbly, poppers and Britt. It was all too much. Before I knew it, I was dead as a bloody kipper.”

Sellers ‘died’ on the the operating table, and had an out-of-body experience that influenced the rest of his life.

“Well, I felt myself leave my body. I just floated out of my physical form and I saw them cart my body away to the hospital. I went with it ... I wasn’t frightened or anything like that because I was fine; and it was my body that was in trouble. I looked around myself and I saw an incredibly beautiful bright loving white light above me. I wanted to go to that white light more than anything. I’ve never wanted anything more. I know there was love, real love, on the other side of the light which was attracting me so much. It was kind and loving and I remember thinking That’s God.

“Then I saw a hand reach through the light. I tried to touch it, to grab onto it, to clasp it so it could sweep me up and pull me through it.” But just then his heart began beating again, and at that instant the hand’s voice said, “It’s not time. Go back and finish. It’s not time.”

What Sellers probably saw was the doctor who massaged his heart back to life.

Following his death experience, Sellers immersed himself in the Occult. He began to practice Ouija and increased his use of marijuana to open up his untapped psychic powers. Through Ouija, Sellers had conversations with a variety famous people from history, leading friend and fellow Goon, Spike Milligan, to jest that Sellers seemed to only make contact with the likes of Napoleon, Julius Ceaser and Leonardo Da Vinci, rather than an ordinary Joe.

Sellers believed the Occult shaped his performances. For The Optimists (aka The Optimist of Nine Elms) he believed he was possessed by Music Hall comic, Dan Leno, who created the central character of Sam. Sellers used Ouija to talk with Leno, who seemed oblivious to anything had gone wrong in his life, which was odd, considering the great Music Hall comic died at the age of 43, from “General Paralysis Of The Insane,” or syphilis, in a lunatic asylum. For his last great performance, as Chance, in Being There, he channelled Stan Laurel to create the role.


When his mother, Peg, died, Sellers again kept in touch through Ouija. Though Peg was more interested in her pet dog, who was also on the other side, rather than what her son was up to. Convinced he would live to be in his seventies, Sellers refused to have the open-heart surgery that could have saved his life. He died of a heart-attack at the age of 54, in 1980.


Piet du Toit & Wanda Smith – Stylboek (2015)

$
0
0

Piet du Toit & Wanda Smith – Stylboek: Riglyne vir paslik skryf. Protea Boekehuis, 2015. ISBN 978 1 4853 0 114 1

Resensent: Joan Hambidge

I
Die jongste Stylboek van Piet du Toit & Wanda Smith is ‘n gevaarlike boek om te resenseer. Jy mag dalk in ‘n volgende uitgawe van hierdie omvattende en herbewerkte uitgawe verskyn as ‘n voorbeeld van hoe ‘n resensie nie behoort te lyk nie!

Dit is ‘n boek wat hierdie resensent sonder skroom of omhaal van woorde wil aanbeveel vir elke rubriekskrywer wat nie besef hoe ‘n skril, aanmatigende of betigtende toon juis jou leser vervreem nie of ‘n resensent wat met geykte stellings en kitsklaar waardeoordele ‘n boek kis, moet nadink oor die implikasies van skryf.

Hoe jy moet waak teen die argumentum ad hominem wanneer jy polemiseer en welke retoriese strategieë ingespan word om ‘n jou opponent belaglik te maak en hoe jy uiteindelik presies die teenoorgestelde effek bewerkstellig.

Die boek is besonder mooi uitgegee met potloodflertse op die buiteblad wat waarskynlik subliminaal wil oortuig dat skryf met die hand (en potlood) beteken dat jy terugkeer na die oorspronklike teks, uitvee, nadink …

Begrippe soos styl, duidelik skryf, teksbou, bondige formulering, die gepaste toon, aantreklike aanbod en die aanbod van navorsingstekste (vir  elke dosent wat worstel met nagraadse studente se onvermoë om te kan skryf), word netjies uitgepak. Elke kwessie word teoreties begrond met kundige en teoretiese verwysings wat die handleiding ‘n sterk basis gee.

Om binne ‘n koerantbespreking elke tersaaklike bron of opmerking te bespreek, sal ‘n saak van onmoontlikheid wees. Die samestellers moet geloof word vir die wye aanbod van skrywers. Sowel bekende kreatiewe skrywers se tekste as joernaliste en rubriekskrywers se werk word as voorbeeldmateriaal gebruik.

Vir hierdie leser was die hoofstuk oor “Die styl van literêre analises en resensies” uiters leersaam. Die samestellers wys ook op literêr-onaanvaarbare uitsprake. Dit spreek ook uit die analises dat die samestellers die letterkundige tekste goed ken en juis hierom kan wys op die verskil tussen waar en wolhaar. Nie iets waarvan ons die metakritikus Crito wat oor koerantsresensies ‘n oordeel fel, altyd kan beskuldig nie. Net wanneer die boek goed gelees is, kan ‘n uitspraak of polemiek sinvol ontleed word. Soos die polemiek róndom die N. P. van Wyk Louw-biografie deur J. C. Steyn (160). 

Wie mag resenseer? En mag ‘n resensie wat in die dagblad verskyn wél deur ‘n minder “kundige” behartig word? Veral gedagtig aan die feit dat daar minder ruimte aan boeke afgestaan word in die gedrukte media.

Die taalkundige beleefdheidsteorie word knap behandel: die ‘negative face’ wat beteken jy wil ‘n sekere afstand beswaar word, teenoor die ‘positive face’ wat smag na erkenning. Hierdie twee aspekte word myns insiens tans ontken deur mense wat te vinnig op Twitter of Facebook wyshede loslaat wat hulle later duur te staan kom. Ons dink hier aan gevalle soos Steve Hofmeyr en Zelda la Grange, byvoorbeeld (en hier spreek ek nie ‘n waardeoordeel uit nie; ek wys net hoe sosiale media se snelle aanslag die nadink, herbesin waarop hierdie boek die klem plaas, nie meer nakom nie.)

Daar word ‘n heel gepaste model vir korrekte polemiekvoering gegee (160).

‘n Kliniese analise van hoe verontregtes dikwels die uitgewershuis blameer (in plaas van die skrywer) vir ‘n kritiese aanvaal (163) en natuurlik die brandpunt van elke twisgesprek: wie het die laaste woord? En ja, stilte is ook ‘n antwoord …

En ‘n belangrike mantra in hierdie dae van storms op verskeie fronte: “As die diskoers verwerp word weens die toon, wat die houding van die skrywer weerspieël, ly die opweeg van die standpunte in die polemiek skipbreuk” (163).

Kyk byvoorbeeld hoe kon Van Wyk Louw ‘n opponent troef met sy “prikke”; en hoekom word polemiek al die negatiewe betekenis van  ‘uitbytery’  gekry.

Jare gelede het ek vir Die Vaderland boekresensies beginne skryf en Harald Pakendorf, toe redakteur, loop my eendag raak en sê: ”Kom werk vir my, dan leer ek jou skryf.” En so is dit. Om vir ‘n dagblad te skryf, leer jou om helder te kommunikeer, jou bedoelde leser in ag te neem en altyd deel te bly van ‘n gesprek wat  nooit verdwyn nie. Dit beland nie net in ‘n stylboek nie; dit word in argiewe bewaar vir navorsers wat jare later nadink oor waarom was die twis so hewig? En sou resensent A nog steeds dieselfde dink oor skrywer B?

Of sal hy grootmoedig bely: my oordeel was meer op die persoon gerig as die boek? Soos ‘n gesiene kritikus later moes toegee dat hy onkundig was oor Faverey.

Sela. Amen.

Gaan  koop hierdie boek. Dit neem nou plek in langs my bed waar Louis Eksteen se nooit volprese Sinoniemwoordeboek ook staan. Ek lees sulke boeke vir louter plesier.

II
Vir die dosent van die Afrikaanse letterkunde is daar ‘n belangrike afdeling oor ontleding (analise) en interpretasie (die soek na of toeken van betekenis) (396).  Sekere terme is allemansgoed; ander behoef ‘n naslaan in ‘n glossarium soos ons besit in Afrikaans met T. T. Cloete as die redakteur.

‘n Mens vind – veral as jy self resenseer – hoe maklik jy in geykte stellings kan verval.  Onvaste terme word onder die loep geneem, soos elemente, aspekte of fasette …

En belangrike “golden oldies soos Nowottny en Wayne C. Booth word paslik gebruik om terme te omskryf.

Die polisindeton – ‘n term wat ‘n mens nie maklik vind nie – sou hierdie boek kon  beskryf van Du Toit & Smith: Én naslaanbron, én handleiding, én kompendium, én normboek …


(Hierdie resensie word met vriendelike vergunnning van Rapport geplaas)

David Attwell - J.M. Coetzee and the Life of Writing (2015)

$
0
0

David Attwell - J.M. Coetzee and the Life of Writing. Jacana, 2015. ISBN 978 1 4314 2153 4.

Resensent: Joan Hambidge

David Attwell is ‘n gesiene literator, verbonde aan York Universiteit en ‘n voorste Coetzee-kenner. Ons dink hier aan Doubling the point (1992) met essays en onderhoude wat die weg gebaan het vir talle navorsers.

My gevoel oor Coetzee was nog altyd ‘n komplekse een: enersyds gebruik hy die werklikheid of lewe as ‘n vertrekpunt wat hy daarna inkleur en verander met komplekse fiksionaliseringsprosesse. ‘n Mens dink hier onvermydelik aan die magistrale roman The Master of Petersburg waarin Dostojefski die basis vorm waarteen Coetzee homself posisioneer. Andersyds negeer hy hierdie verband tussen lewe en fiksie.

En die kodewoord is hier kompleks, want ‘n letterkundige teks is nooit op ‘n een-tot-een vlak gelyk aan die werklikheid of die representasies daarvan nie. Imraan Coovadia se polemiese reaksie ‘n tyd gelede op die lewe van Coetzee het dit immers bewys toe Ian Glenn met klinkklare feite gekom het en hom verkeerd bewys het op Litnet. Die punt is egter: wanneer ‘n skrywer self ‘n persoonlike mitologie skep van “privaatheid”, dan skep dit paradoksaal juis meer gissinge. Veral romansiers begryp dit: kyk maar net wat maak Julian Barnes nie alles met Flaubert in Flaubert’s parrot (1982) nie.

In 2003 verower Coetzee die Nobelprys vir letterkunde en aan die UK is daar die Coetzee Collective. Min moderne skrywers het soveel aandag van kritici geniet as Coetzee self en die meeste van hierdie ingeligte of ideale lesers is deurgaans besig met ‘n (besitlike) gesprek met mekaar.

Attwell is duidelik daaroor dat ‘n mens hierdie studie, ‘n kritiese biografie, moet saamlees met die kreatiewe tekste van JMC.  Die outeur is uitgesproke daaroor dat nie alles van Coetzee se lewe tot uiting kom in sy werk nie en die bestudering van manuskripte in die Harry Ransom Sentrum aan die Universiteit van Texas, te Austin was die ondersoekterrein – net soos US se dokumentasiesentrum vir die Opperman-navorser die sentrale navorsingsentrum is.

Wat is “off stage” en wat is “centre stage”? Attwell het begin as ‘n MA-student onder Coetzee se begeleiding: hierna volg Doubling the Point (1992) en J.M. Coetzee: South Africa and the Politics of Writing (1993).

Die bonuspunt van hierdie boek is dat dit uiters vlot en toeganklik geskryf is. Attwell verwag dat die leser Kannemeyer se biografie (J.M. Coetzee: ‘n Geskryfde lewe, 2012) ken en hy fokus op die ragfyne drade tussen (die) lewe, intriges (soos sensuur) en die skryfproses. Die skrywer se taalidentiteit, wisselend tussen Afrikaans en Engels, word aangespreek. Coetzee se beroemde (berugte?) uitspraak teen Gordimer dat ‘n mens alleenlik krities mag wees oor Afrikaans en die Afrikaner as jy self een is, word ondersoek (43). Coetzee is ‘n histories gesien ‘n “Afrikaner”, ‘n persoon wat altyd met my vlot in Afrikaans gekommunikeer het as toenmalige kollega aan die UK. Sy taalidentiteit, nes al die ander “wisselinge van lywe”, is die voortdurende spel wat JMC met sy publiek speel as die enigmatiese, nie vaspenbare verkleurmannetjie. Dalk die beste voorbeeld van hoe ‘n skrywer homself kan “herskep”, ‘n nuwe identiteit kan skep? Van rekenaar-fundi, linguis tot gerekende postmodernis; ook dalk faux-biograaf.

En Attwell hou al die balle in die lug soos ‘n bedrewe jongleur. Hy skep moontlikhede, posisies, hy haal aan, hy wys op feite en latere implikasies in die skryfwerk.

Vir my is ‘n aangrypende afdeling oor die rol van sy moeder en hoe dit beslag gekry het in Age of Iron. Die pynlike verlies aan die moeder en die kartering van haar onregverdige posisie binne die gemeenskap met ‘n man wat haar nie genoegsaam kon ondersteun nie, word uitstekend ontleed. Juis hierom dan die erkenning aan die moeder by die ontvangs van die Nobelprys.

‘n Groot skrywer is altyd veel te danke aan sy lyfkritikus wat sy lewe, dokumente en uiteindelike werk verstaan en goed kan verpak vir ‘n leserskorps. So ‘n kritikus is uiteraard altyd die Ideale Leser, daardie een waarvan Wolfgang Iser praat.

Daar word afdrukke van notaboeke gegee en die migrasie tussen teks en lewe, ander tekste en eie tekste, vind dan beslag op “geleende” eksamenboeke van die Universiteit van Kaapstad. Waarskynlik omdat skryf uiteindelik ‘n proses van self-eksaminering is …

Miskien sou ‘n mens meer wou sien oor die verhouding met Paul Auster en hul uitruiling van idees? Die sentrale idee van hierdie studie is weliswaar die “face to face” met JMC. ‘n Skrywer wat telkemale ten spyte van persoonlike ellendes, soos die tragiese dood van ‘n kind of ‘n non-funsksionerende vaderfiguur, ‘n indringende en komplekse roman skryf. Mites rondom die outeur se vertrek na Australië word die nek ingeslaan. Die beplanning rondom sy vertrek het lank voor die ANC se kritiek op Disgrace gekom. Vir hierdie leser is Coetzee op sy beste in die reeds genoemde Master of Petersburg en In The Heart of the Country.

Dit is ‘n manjifieke boek. Met J.M. Coetzee as die formidabele akteur en David Attwell as die regisseur én souffleur. Hierdie boek analiseer die “inner workings” van ‘n belangrike skrywer.

(Hierdie resensie word met vriendelike vergunnning van Beeld geplaas)

Marlise Joubert - Bladspieël (2015)

$
0
0

Marlise Joubert - Bladspieël. Human & Rousseau, 2015. ISBN 978 0 7981 6954 7

Resensent: Joan Hambidge

 Dit is Marlise Joubert se agste bundel en haar mees uitstaande bundel bly vir hierdie leser Passies en passasies (2007), 'n teks waarin die liriese aard in 'n digterlike dansvorm uitgewerk word. In Bladspieël word daar oor verhoudinge besin: die verbintenis met die geliefde, die natuur, kinders en kleinkinders, die liggaam en veral die digkuns, soos die titel reeds aandui. Reisgedigte en politieke verse is eweneens hier te vinde. Die gedig dus as setspieël, as uitleg of voorstelling van die hewige emosies wat die gedigte uitdra. Toespelings op hierdie tema vind ons regdeur in die bundel, o.a. in "snags slaap ek onrustig op" (32). Die titel eis dus "close reading" op van die leser.

Daar is etlike selfkonfrontasies en selfgesprekke: in "(1970)" (65) praat sy met haar vorige bundels en die domus of huis kom telkemale in verskillende gedaantes na vore, te wete die erf, grond en ruimtes (binnelands en buitelands). Hierteenoor is "brief uit die boord" (53) vir die liewe Krismisvader, 'n iets sentimenteel. Bestekopnames is bekend aan die werk van die ouer wordende digter. Wanneer sy oor menslike verhoudinge skryf, steek dit alte dikwels vas in die anekdotiese of die gemeenplasige. Die "biografie van bloed" mis die sterk digterlike en grimmiger aanslag wat die ars poëtiese verse kenmerk.

Waar Joubert egter hier van haar sterkste verse lewer, is dit te siene in die verse wat oor die digkuns of digproses handel. In "Vlug", 'n reisgedig, word die elliptiese spel van die gedig op 'n metavlak uitgewerk. Die leser sien die besinning róndom die skryfproses (92). Hierom dan ook gesprekke met haar digtersman, Louis Esterhuizen, soos in "klein reistog" (91) en "'n dag in die lewe van 'n digter" (20), waar die Estlandse digter, Jaan Kaplinksi aangespreek word. "by die lees van" (16) aktiveer sy haar eggenoot se lang epiese vers. Sy vertaal en herdig Octavio Paz se "tussen gaan en bly" (110), 'n gedig wat al etlike herdigtings in Afrikaans beleef het en bepaald 'n interessante studie kan aanstig.

Daar is twee toonaarde te bespeur in hierdie bundel: melancholies (soms selfs sentimenteel) en 'n skerper, gedistansieerde blik op die self en die skryfproses. Hierdie leser verkies laasgenoemde aanslag; die tussenaard dus. Daar is dikwels 'n belewenis van 'n droom of 'n ervaring van wat die gedig of indruk voorafgaan, op soek na die verhale wat skuilhou in frummels papier (56). Die digterlike bestaan word bedreig deur werklike storms en politieke onrus. Die vrees vir doodgaan en die versugting om meer stents in die hart te hê, wys op die bedreiging van 'n bestaan. In die openingsgedig "herfs" (9) word die behoefte om langer te leef, uitgespreek in die dwingende, herhalende refrein wat sy telkens verander.

Daar is uitstekende beelde van die digter wat eens haar rugsak flenters kon droom teen ruite, maar nou in eko-insulasie haarself moet verweer teen die dood.

Moderne kommunikasie en hoe dit ook die digproses bedreig word knap verwoord in "om te dig" (25):


op 'n selfoon
is nie maklik nie.
dis boonop onromanties.

vingers poot 'n skilpad
letter vir letter voort (...)

Ons vind treursange en die pynlike besef dat 'n vroeër bestaan vir ewig verby is. Daarom het die bloed 'n "roesgeheue". Hierteenoor is die jong kinders 'n beeld van 'n nuwe lewe of toekoms.

Daar is "geslote" gesprekke met ander digters (Sappho, Sylvia Plath, om twee vroulike gespreksgenote uit te sonder) teenoor die "oper" gedigte vir kinders en kleinkinders, by die naam genoem. 'n Aangrypende vers oor die vader word róndom sy lessenaar gebou: "en ek vra dikwels nog of hierdie vlek / gekreukel soos 'n bloeisel op die eikehoutblad / die laaste ink was uit jou pen" ("agter die lessenaar", 81) wat weer al die gesprekke van vrouedigters oor hul vaders aktiveer.                                        

'n Kritiese vraag: waarom word Ocatavio Paz uit die Italiaans aangehaal, maar Salvatore Quasimodo in Engels? Wilhelm Knobel het dit immers puik vertaal in Afrikaans!

'n Handvol gedigte is besonders verwoord, nes die lykdig oor die vader ("agter die lessenaar").

Die bundel beslaan 110 bladsye en ons beleef tans in Afrikaans die opmars van die dikker bundel, veral opvallend die afgelope dekade.

agenda

die gestringde gedig
moet ʼn lang gedig wees
ʼn rankplant teen ʼn wit
ringmuur aan die een kant op
en aan die ander kant soos slingers, asb.
webbe om jou voete af
sodat jy nie kan beweeg nie, vasgevang
om die enkels van begeerde ontroering
so moet die gedig jou mettertyd tot
stilstand bring, tot absolute stilte laat basuin
sodat jy die woorde word, self die klank
en die ritme van ʼn verlore tyd, die afstand
van vrugwater na sloot
en later slegs ʼn hartklop
wat jou opraap ver verby

die stingelende dood

(Hierdie resensie word met vriendelike vergunnning van Rapport geplaas)

Joan Hambidge - Metafisiese indeks [Gedig]

$
0
0

O goedheid Gods hier nooit volprese,
my eerste mantra roepend 'n hert in dorre streke;
versies soos braille in 'n blou onderstreepte Bybel:
ek het jou by die naam geroep, jy's myne ...

In Jerusalem hoor ek: aanbid die Seun van God.

Verloor my geloof tog later.
Sartre en Camus, die Eksistensialisme,
"God is dood", "die hel is ander mense",
geleer as jong filosofie-student.

In Pamukkale weet ek wees eerder koud as lou.

Net soms, net soms laat Hy van hom hoor:
skryf met ‘n penstreep teen die lug oral oor,
stuur ‘n teleks per aardbewing (woedend en koud)
of praat woordeloos in ‘n magiese oerwoud.

In Manaus verkies ek God bo niks.

Van Wes na Oos alleen vertrek:
Die Bybel, Ateïsme, Boeddhisme verken.
Die krag van meditasie of stil gebed
nie meer langer deur my ontken.

In Nepal word ek eindelik één met God.

In Nepal, Manuas, Pamukkale, Jerusalem
verbind ek die Onsigbare,
daardie Iets, daardie Onverwoordbare krag,
genaamd die Metafisika.

Jan van Staden – Boer kry ‘n vrou (2015)

$
0
0

Jan van Staden – Boer kry ‘n vrou. Tafelberg, 2015. ISBN 978 0 624 07369 7

Resensent: Joan Hambidge

Ons almal het al Boer soek vrougevolg en verwonderd toegekyk hoe hubare vroue hulle skaamteloos aanbied vir die boer. Hierdie program smeek om ‘n genderanalise en ons wag op Amanda Gouws se feministiese perspektief oor agentskap en vrye keuses.

Daar flits reeds heerlike parodieë op die internet rond: Boer soek boer vanuit ‘n gayperspektief en natuurlik het Casper de Vries, daardie moedswillige ikonoklas, saam met Elsabe Zietsman ‘n skaterlag-teenaanbod gemaak: Boer soek ‘n vou. Gaan kyk gerus: https://www.youtube.com/watch?v=Tl99Jbov_FU

En daar is ook ‘n film wat heet Vrou soek boer.

Inderdaad word daar gevra: Wat is die liefde?  En selfs die Hemelse Vader word op ‘n keer bedank, omdat die meisie hom weer in die liefde laat glo ...

In Jan van Staden se Boer kry ‘n vrou(en ‘n mens kan al die ander titels hoor: Boer kry ‘n hoer) is uitgegee deur Tafelberg op die voorblad word gespog: “Nog nooit is daar so wild op papier gevry nie”.

Inderdaad. Vanuit ‘n manlike perspektief, en meer spesifiek, uit die posisie van die stud, word wilde seksuele fantasieë aan die leser opgedis. ‘n Soort manlike 50 Shades of Grey.

‘n Mens hoef maar net terug te keer na die porno-film en jy het al die merkers van hierdie soort jagse (sic!) verhaal waar ons hoofkarakter, ene Juan van Wyk (Lees Don Juan), die Bosveld groet. Sy plaas heet Fort le Clos (Sartre? Huis clos? Huis Klos?) en hy hou ‘n rooibokram dop. Dié is ‘n gelukkige wetter. Raai waarom?

Die res is voorspelbaar. En die Latynse bloed klop deur die vertelling in ‘n sub-genre Tril-letterkunde.

Die stud is enigsins diep verontreg wanneer daar stories oor sy sekskapades begin rondloop (hier is die interteks: Die hele dorp weet). Ofskoon hy ‘n vrou op elke dorp het (nie hawe nie!), soek hierdie Bosveldseun rigting. Hierom moet hy deelneem aan die tv-program.

Die storie loop flink en die verhaal het ‘n heerlike skoot onbedoelde humor en soos in die jags-genre is die suspension of disbelief die ware Jakop.  En op die internet is daar geweldig baie artikels oor die fantasie van sowel vroue as mans te vinde. http://www.healthyplace.com/sex/psychology-of-sex/womens-top-ten-sexual-fantasies/

Die outeur span al die verskillende name in vir die manlike en vroulike geslagsorgaan en telkemale is die man verstom oor die vrou se kapasiteit om by te hou. Die “pornografiese verbeelding” dus in navolging van Susan Sontag, waar die storie net die verskoning word vir die sekskapades. Elke hoofstuk het ‘n trofee-ikoon net soos in die werklike lewe waar dié soort man sy vrou as ‘n skild sien.

Hoekom het hierdie leser die boek enduit gelees? Om as genderteoretikus net weer daaraan herinner te word wáárom daar vroue is wat reageer teen hierdie brutale oorheersing. Uiteindelik maak hierdie manlike beheer in die werklikheid nooit hond haaraf nie. So ‘n welbedeelde seksuele atleet, wat elke vrou oorrompel, bestaan nét in die fantasie-wêreld van die porno-verhaal. Wag wag. Daar is immers ‘n program waar vroue hulself aanbied as slagoffers en bepaald enigiets sal doen om ‘n boer te kry. Dat daar in die jaar 2015 nog so iets moontlik is, post-post-feminismes en maskulineitsteorie, is wel wonderbaarlik.

In James Bond-films is daar ondermynende humor. En dis mos die vroulike M, vertolk deur Judi Dench, wat vir James Bond in Goldeneye toesnou dat hy ‘n misogonistiese dinosourus is, nie waar nie?

Gaan kyk of daar ‘n inskrywing uit Marble Hall is.

Love story, West Side Story se Maria en Mamma, ek wil ‘n man hê,  word gebruik om die teks verder te “verdiep” met kodes uit die liefdesverhaal en Western. “Die vuur se vlammerdans gooi sy skaduwees oor hulle en ver weg brul ‘n leeu” (173) verneem ons. En tog bly die liefde ons held ontwyk. En hy voel selfs misbruik, omdat ‘n meisie hom gekies het om haar van haar maagdelikheid te ontneem? (254)
Op ‘n keer huil ons held; waarskynlik weens uitputting. Ek gaan nie die geheim (van Nantes) weggee nie, maar Juan sien sy spreekwoordelike alie.
As liefhebber van satires, is hier ‘n goeie geleentheid (verleentheid?) verspeel om ‘n kritiese parodie te skryf.

O waar o waar is Koekie Ziervogel?

Maar verkoop gaan hierdie roman. Dis nou maar boerewors.



Filmverse (Fopspeen Moving Pictures & ATKV)

$
0
0



Fopspeen Moving Pictures - Filmverse (DVD). ATKV, 2014

Resensent: Joan Hambidge.

Om ’n gedig te lees (en te verstaan) werk met besonder intieme assosiasies.

Nie twee persone sal ’n gedig dieselfde vertolk nie en die dieper assosiasies wat ’n gedig by ’n mens oproep, is uiteindelik uiters privaat en intiem.

Hierom is die “vertaling” van ’n gedig in beeldvorm waarskynlik nogal “gevaarlik”. Jy betree die heilige arena van iemand se private vertolking en begrip.

Tog is dit wonderlik om te luister hoe ’n digter sy of haar eie werk voordra. In dié produksie is daar stemme van digters – onder andere ­Ingrid Jonker, Adam Small en Breyten Breytenbach.

Hoe anders klink ’n gedig nie wanneer die digter dit self lees nie. Sylvia Plath se kil, emosielose stem laat jou haar verse opnuut ervaar as die werk van ’n diep gekwelde mens. Hoe mooi lees Antjie Krog tog nie. Daar is ook digters wat nie kan voordra nie en eerder van die po­dium moet afbly.

Wilma Stockenström is hier in haar bekende “Die skedel lag al huil die gesig” aanwesig. Hier was Crowther Lindeque die regisseur. (In my gemoed hoor ek Wilma self voordra.)

Ons vind ’n huwelik tussen kunstenaar (soos Michele Nigrini) wat Lina Spies se pragtige gedig “Finis” vertolk in beelde en Anna-Mart van der Merwe wat dit voordra in haar ryk, gemoduleerde dog nie-aansitterige stem. (Onthou tog hoe het ons almal gelag vir dramatiese vertolkings van Anna Neethling-Pohl. O die DANS van ons SUSTER . . .)

Dat die digkuns helaas ’n persoonlike weergawe is en bly, word goed gedemonstreer deur Diek Grobler wat agter ’n lessenaar inskuif (in ’n tronk) en Breytenbach “speel”. Sy beelde word dan verder vertolk deur Breytenbach se praat-singstem.

“Vroegherfs” (Louw), “Bitterbessie dagbreek” (Jonker), ­“Finis” (Spies), “What abou de lô” (Small) is van die bekendste en mees gekanoniseerde gedigte wat hier vertolk word. Jonger digters soos Danie Marais en ­Loftus Marais word ook opgeneem, met eersgenoemde se ­ontroerende “Jy vra my hoe my eerste soen was” en van laasgenoemde die snaakse, aweregse ars poetica “Belydenis van ’n ­studentedigter”.

Ronelda Kamfer se “ ’n Gewone blou Maandagoggend” word nog grimmiger met die tekeninge daaromheen: moord en doodslag, ’n skoolkind se miskraam, ellende en die dood wat om die draai loer, bewys watter sterk digter sy is. Die verwysing na ­Dylan Thomas se amper geykte gedig oor die dood word hier met nuwe krag gelaai. So iewers tussen haar gedig, die assosiasies met geweld op die Kaapse Vlakte en “do not go gentle into that good night”, sien ons ’n kunstenaar se vertolking, uitstekend gedoen deur Naomi van Niekerk en Arnaud van Vliet.

Omdat ek tans Gert Vlok Nel doseer, het ek geweldig aanklank gevind by ­“Timotei Shampoo” “gespeel” deur Janhendrik Burger en Berdene du Toit, gelees deur Erik Holm.

Jammer dat daar verwysings na Groot Verseboek gegee word eerder as na die oorspronklike bundels, soos by Louw.

Persoonlik het ek nie van hierdie weergawe van “Vroegherfs” gehou nie. Die gebedsaspek word hier nie na behore begryp nie en dit word eerder gelees as ’n vers oor transformasie.

Tog is daar weer iets soos ­“Visioen van ’n lessenaar” waar die kunstenaars verduidelik hoe hulle Bic-penne moes neem en buig vir hierdie produksie! Veertig penne is gesmelt en gevorm om ’n dansende pen te animeer. Ons wonder hoeveel keer het Krog op daai tikmasjien haar woede uitbasuin?

Sunieda Kelber en Fabian Wargau vang iets van hierdie tegelykertydsaspek van lyf en skryf op, terwyl die vertolking van “Bitterbessie dagbreek” deur Dewald en Roger van der Merwe deur die piekselisasie die stotterende aspek opvang en hiermee, volgens hul eie belydenis, die gevangeskap van die digter voorstel.

Hoe maak ’n mens met ’n animasiefliek waar jy net die gedig sien? Hoe verskil dit van die een waar jy die digter self hoor voorlees? Sou dit ’n verskil gemaak het as ons Krog gehoor het?

Animasie is inderdaad bewegende kuns oftewel visuele digkuns. Grobler, die ATKV (by name Nita Grové), en al die ander deelnemers en kunstenaars het iets wonderbaarliks en onthoubaars geskep.

Mense lees gedigte, en liefhebbers sal hierdie produksie geniet. En kyk mooi na daardie gedig wat stemloos oorgedra word . . .

Bestel die DVD by Hannelie van Schalkwyk, 011 919 9012, e-pos: hanneliev@atkv.org.za.


(Hierdie resensie word met vriendelike vergunnning van Rapport geplaas)

Alexander Strachan - Brandwaterkom (2015)

$
0
0


Alexander Strachan - Brandwaterkom. Tafelberg, 2015. ISBN 

Resensent: Joan Hambidge

Alexander Strachan is ’n fyn stilis en vernuftige skrywer. Hy kan tekste konstrueer en oortuigend opbou. Sy tekste soos ’n Wêreld sonder grense is sowel ’n reeks kortverhale as ’n roman wat sleutels gee vir latere werk soos Die jakkalsjagter. Hy kan ’n los draad uit ’n vorige roman optel en verder voer.

Min skrywers het al oorlogsgeweld so pakkend soos hy beskryf en sy jongste roman, Brandwaterkom, snoer twee moderne neigings saam: die Anglo-Boereoorlog (ABO) en die optekening van geskiedenis in ’n tyd waar “slow violence” ’n nuwe modewoord geword het. Die roman roep ook Christoffel Coetzee se Wat het geword van Generaal Mannetjies Mentz? op.

Die ABO en die Grensoorlog is die twee asse van die roman met ’n skrywende, fiksionaliserende vrou wat ’n storie skryf oor kommandant Vilonel se dubieuse rol tydens die oorlog. Haar navorsing word ’n stuk historiografie, fantasie en daar is selfs momente van magiese realisme tydens ’n besoek aan Dwaalpoort.

Die skrywer as historiograaf is tans ’n opvallende neiging: ’n mens dink aan die werk van Karel Schoeman en Dan Sleigh. En Marié Heese. Willem Anker se grensverskuiwende Buys .

Wie se storie is ons besig om te lees? Esther van Emmenes se optekening? Of die verhaal van Vilonel? Of die boodskapper? Die verskillende stories skuif ineen: soos twee snellers wat afgetrek word, aldus die buiteblad – dalk eerder ’n dubbelloopgeweer. Wie vertel? Of word die verteller uiteindelik die vertelling self? Daar is ook die verhaal van Bullet – ’n korrektief dalk? Elke vertelling of belydenis word deur ’n ander weergawe “bevestig”. Net soos die geskiedenis oor die ABO ook deur orale vertellinge verander word en die werk van Bill Nasson lewer op sy beurt ’n ander blik op die swart mense se deelname . . . En daar is swart mense, weliswaar randfigure, in Strachan se roman.

Die skrywende verteller moet onder andere ’n jeug en kinderdae skep om dit vir die leser geloofwaardig te maak. En geloofwaardigheid is die grootste eis vir die historiese roman. Wanneer ons byvoorbeeld ’n danstoneel beleef, is die leser binne daardie tyd – en hierom is hy nie ’n “onthoofde mens” nie. Strachan maak van sy karakters “mense”, “vol karakters” om E.M. Forster se term te gebruik.

Die skrywende verteller se werkswyse verraai ook iets van die implisiete outeur se retoriese strategieë, om met Wayne C. Booth saam te praat in sy belangrike The Rhetoric of Fiction(1961). En hoe ’n karakter byna ’n obsessionele teenwoordigheid is vir ’n skrywer word insigryk beskryf. Esther van Emmenes se donker verlede gee haar begrip vir die ingewikkelde lewe van Vilonel. Alexander Strachan se kennis van sowel die ABO as die grensoorlog bring ’n verrassende (binne-)perspektief.

Die Anglo-Boereoorlog-wêreld en die terrein van die verraaier/joiner word onder die loep geneem. Die spanning tussen Boer en Brit, grappe, volkslegendes, die uitstal en opnoem van ou Afrikaanse idiome en die Jood op die dorp, word alles netjies verweef in ’n ryk tapisserie. Louis Botha, pres. Steyn, Hertzog en vele ander, is karakters. Soms net in die verbygaan, ander kere sterk soos Buller en Cronjé.

Die impak van runderpes en die oorlog het gesiene boere van aansien en plase gestroop en bywoners van hulle gemaak. Ons weet hoe die plase geplunder is deur die Engelse en hiermee is die lewensaar van kos vir die vegtende Boere afgesny.

Die reuk van die oorlog word konkreet beskryf. Ons sien hoe ’n koeël uit ’n been verwyder word. Redvers Buller word raak geteken met sy drang tot oorwinning en ’n vorige lewe van kaartspel, biljart en perde. Die roman neem ons terug na Ingrid Winterbach se Buller se plan en Strachan se beskrywing van dié figuur maak van hom ’n immer onthoubare karakter.

Die oorlogspanning word nou verweef met ’n liefdesintrige (en ’n vloek wat uitgespreek word): Dit dryf die roman vorentoe met sy sterk en onheilspellende sub-teks. En die skrywer skryf op die man af sonder om banaal te raak. Dit maak Vilonel ook mensliker, omdat hy nie net prokureur of man van die wet is nie, maar ’n begeerte het tot liefde.

Daar is momente wat ’n mens net nie kan vergeet nie: Tibbie Steyn wat haar man se beswete hemp vashou wanneer hy vertrek; Hans Dons de Lange se teregstelling; ’n swanger vrou wat vermoed haar man is ontrou. Die beskrywing van Cronjé as ’n knorrige ou bliksem is in die kol.

Die roman bevat ’n uitgebreide bibliografie en erkennings. Dit getuig van enorme navorsing oor perde, die veld, klere, gewoontes, taalgebruik, drank. Die oorlog self. Oom Paul versus Milner. Die rol van ’n doomnis en prokureur in ’n dorp. Hoe mense se rolle hul lewenslot bepaal. En Catharina Venter wat die geskiedenis van ’n familie oordra, die ongeskryfde geskiedenis van skande wat oor ’n familie kom en die tragiese nadraai daarvan.

Die troebel gemoed van Vilonel wat die hewige geweerskote uit Senekal hoor, bly in hierdie leser se herinnering draal. Net soos die slot waar die verraaier toekyk . . .

Dit is in ’n gestroopte, toeganklike styl geskryf met ’n roman wat swaar dra aan toespelings en verwysings oor sowel die geskiedenis as die skryfproses. Rudyard Kipling is natuurlik ook hier met ’n verwysing na “The Jacket”.

Lees hierdie uitstekende roman.


Elisa Galgut - The Attribute of Poetry (2015)

$
0
0

Elisa Galgut - The Attribute of Poetry. Modjaji Books, 2015. ISBN 978 1 928215 02 8

Resensent: Joan Hambidge

I
Elisa Galgut is ‘n dosent in filosofie aan die UK. In die begeleidende nota vooraf verduidelik sy die filosoof Spinoza se siening oor die natuur en die tydruimtelike universum se wette. Aan die Natuur het Spinoza oneindige aspekte toegeken; aan die mens slegs twee, te wete ekstensie (die liggaamlike) en die attribuut van denke (ons gedagtes, ons “mind”).  Dalk beweeg die digkuns buite om hierdie beperkinge heen, meen die digter.  Dat dit dalk een van daardie oneindige attribute van die Natuur is wat ons die geleentheid bied om na te dink oor ons lewens.

En dit is dan presies wat hierdie lieflike debuut doen. Dit gaan verby die digotomie tussen die lyflike en die denkwêreld. Dit beweeg in die wêreld van die droom, die fantasie, die mitologiese, begeerte, pyn, liefdesverdriet, die dood.

Elke gedig aktiveer en daag die grense van betekenis uit. Hoe ons met filosofiese sekerhede iets kan weet of verstaan en hoe die gedig met sy epifaniese oomblik elke sekerheid kan uitwis. En nuwe insig kan bied. Verskeie teoretici wat al gskryf het oor digterlike inspirasie en die skryfproses (Julia Kristeva se die chora-gedagte of Jung se argetipes) is weliswaar eensgesind oor een kwessie: die digterlike proses wat sig in woorde manifesteer, kan dikwels nie finaal onder woorde gebring word nie.

II

In hierdie genoeglike debuut word filosofiese konsepte nooit ‘n belemmering vir die digproses nie. Die bundel sluit met ‘n toespeling op Wallace Stevens se digkuns, daardie groot modernis, versekeringsmakelaar en digter, wat in sy sterk verse die paradokse van menswees kon versoen. En altyd bewus was Wallace Stevens van die gewoonheid van ‘n aand in New Haven wat hy op ‘n uiters on-gewone manier kon beskryf.” Not about ideas the thing but the thing itself …” skryf hy immers in ‘n gedig. [1]

In Galgut se slotvers – wat die bundeltitel dra – is daar dus sleutels na haar spesifieke wyse van omgaan met die digterlike onderwerp.

“A chorister  whose C preceded the choir”, skryf Stevens. En dit is presies wat hierdie bundel op verskeie manier doen. Die onnoembare, die onverwoordbare word telkens op ‘n verrassende manier aan bod gebring. “Not a love Poem” (34) beskryf hoe die spreker gelos word.

But loss lies beyond any speaking of it
‘Fuck' will do nicely. (34)

Die gedig representeer die verlies. Die ikonisiteit van die eerste paar reëls stel die ontreddering voor. En dan die effek op die liggaamlike, die skryf van ‘n gedig oor hierdie proses en die lees daarvan in ander se gedigte … met die besef dat die proses buite woorde lê, en hierom sal die vloekwoord genoeg wees. En ironies genoeg het die inhoud van die woord iets anders behels tydens die verhouding.

III

Dit is 'n bundel wat sterk staan in die teken van verlies en herinneringe aan 'n jeug. Aangrypend is die besoek aan 'n hospitaal en meer spesifiek 'n kankersaal wat die purgatorium aktiveer. Die herinnering aan 'n afgestorwe moeder is so helder beskryf in twee treursange: die eerste gebeur in 'n droom, die ander is die besef dat die moeder vir altyd weg is en begrawe is tydens die spreker se afwesigheid. Hierdie twee in memoriam-verse is uitstaande (22, 23). Daar word op verskillende maniere gekyk na "the space that loss created" (15) of die "vocabularies of grief" (20). "The Tyranny of the Past" (20) is gewoon 'n gedig wat daardie pynlike verwerking van die dood van 'n geliefde of kennis akuut verwoord: "since the dead cannot forgive ..." en al die rituele van die verwerkingsproses uitstal.

Filosofiese besinning, die TRC, die holokaust word onder die loep geneem - telkens met 'n verrassende blik of wending. Eurydice praat nou terug ("Eurydice and the TRC", 13).

Maar nie alles is net pynlik of loodswaar nie. Die digter het ook die vermoë om speels met die muse te gesels:

My muse

Likes cupcakes and coffee,
Hates chamomile tea.
Is not crazy about fiction,
But adores poetry ... (32)

Die muse is "resigned and amused" en die skryfproses word al spelende aan die leser voorgestel.

In "The Accuracy of Letters" (35) word die binneskap/buiteskap van die gedig vergestalt aan die hand van Wallace Stevens se bekende artikel opgeneem in The Necessary Angel: Essays on Reality and Imagination en hoe die digter moet soek na die woord wat die realiteit presies kan opvang. Woorde wat deursigtig en duister is terselfdertyd. Hierdie bundel het my dan ook weer teruggeneem na Stevens se digkuns en sy filosofie van en oor die digkuns. Vir die virtuele stapper kan die roete wat Stevens gevolg het van sy huis tot sy kantoor gevolg word op die internet.

'n Skitterende beelddig is "Humphrey Bogart's Cigarette" (31) waar die rook van 'n sigaret gelaai word met vele subtekste: begeerte, identiteit, en, die sterk verbintenis tussen die twee akteurs: Lauren Bacall en Bogart. Hy het haar weliswaar 'n sterk persona gegee - en sy was selfs ná sy dood steeds aan hom verknog en deur hom gedefinieer.

'n Ander goeie beelddig handel oor "Helen Martins" (37) waar Martins se kunswerke as kinders gesien word. Weliswaar van klip en dus doof ...

Vir die speurende leser is daar verwysings na Wittgenstein, Moore, Oscar Wilde, en ander skrywers en filosowe. Derrida se absence/presence-beginsel is ook hier te vinde: die afwesigheid wat juis deur die skryfproses negeer word. Ek lees hierdie kontinentale filosofoof hier in, natuurlik.

IV
Met min woorde, maar met ryk suggestie en toespelings lewer hierdie debuut 'n belangrike bydrae tot die digkuns. Veral die fyn balans tussen filosofie en lewenservaring getuig van 'n sterk digterlike beheer. Inderdaad gee sy ons 'n nuwe blik op die werklikheid.

________________

1.
Not Ideas About the Thing but the Thing Itself
Wallace Stevens

At the earliest ending of winter,
In March, a scrawny cry from outside
Seemed like a sound in his mind.

He knew that he heard it,
A bird’s cry at daylight or before,
In the early March wind

The sun was rising at six,
No longer a battered panache above snow . . .
It would have been outside.

It was not from the vast ventriloquism
Of sleep’s faded papier mâché . . .
The sun was coming from outside.

That scrawny cry—it was
A chorister whose C preceded the choir.
It was part of the colossal sun,

Surrounded by its choral rings,
Still far away. It was like
A new knowledge of reality.

[http://www.poetryfoundation.org/poem/182814]



Joan Hambidge - Neruda in oënskou

$
0
0

Neruda in oënskou

agregamos viviendo la cifra que falta al dolor
(lewend verskaf ons die statistiek wat pyn steeds mis)

Pablo Neruda


i  Ekshumasie

Regter Mario Carroza
beveel ‘n ondersoek
na ene Michael Townly, CIA-agent.
Eduardo Contreras, ‘n regsgeleerde,
bevind klinkklaar genoeg bewyse:
die digter vergiftig soos ‘n hond ...

8 November 2013 die uitspraak:
Geen chemiese middels gevind
in die Neruda-oorskot.

Augusto Pinochet
deur 15 wetenskaplikes
klinkend vrygespreek ...

‘n Durende digterlike lykskouing
kan helaas nooit die gif
van verlatenheid of teleurstelling
op hierdie digterlike gees vind.


ii Sisteem van die simmetrie

Ons word nie net verwond deur vyande
nie, maar veral deur vriende
tydelike lewensgenieters,
wyndrinkers, gifdraers, rugstekers.
Die struiksrowers dra hul afguns
op die rug, jou beeld vir die politici
wat jou vriend Federico fusilleer,
vir die bitter dolk wat bly priem.

Waar o waar, is die pyn van voorverlede jaar?

Podium en privaatheid, skryf jy in notaboek:
die digter ‘n eensame hond
in die huis van odes.

Met parlando of diggeweefde vers
kon jy elke verraaier na die loef steek.

Jou vriend verraai verloën vermink
vir hom skryf jy ‘n ode,
‘n lemoenboom vol lanfer.


iii Neruda: Identikit

Borges meen jy
was ‘n groot digter,
maar polities-naïef.
Jean-Paul Sartre kry voorkeur
bó jou in een Nobelprys-stryd.
Lorca se dood het jou diep gegrief.
Ander weer verwys na jou liefde
vir vroue en flirtasies.
En dat jy jou wettige vrou
en siek kind versaak het.
Party sê jy het gesterf
aan hartversaking;
dalk ‘n gebroke hart
oor die politiek-van-die-dag?
‘n Legende skinder
die Canto General glo
in ‘n etmaal beplan en gedig
toe jy ondergronds moes gaan ...
Wanneer jy wél die Nobel verower,
vertel jy hoe jy as perderuiter
die oormag fnuik
in groter-as-lewensgroot fabrikasies.
Alles waaraan jy raak,
word poësie, sê Gabriel García Márquez.
Maar dis jou odes
aan eenvoudige dinge
soos ‘n tamatie,
‘n ui of ‘n liefdesvers
in teerheid geskryf
met ‘n groen pen,
wat my bybly.
Hierom kon duisende mense
die strate bestorm na jou dood
bevele verontagsaam
jou nomineer vir president.
Dit is alles so:
in jou komplekse lewe
‘n afgeskilde ui,
dat jy, Pablo Neruda,
gebore Neftali Ricardo Reyes,
die President is en bly
van hierdie bedryf
genaamd, die Poësie.


iv José del Carmen Reyes Morales se seun

Die spoorwegwerker
se slim seun
lê dodekagoon
sporte vol warkruid
op papier. Derde plek behaal
hy, daardie jonge Neftali
met ‘n gedig oor die nag
op dertien; sy naam verander
hy om sy vader nie te steur
met hierdie dinge oor die see
van bome en lig en voëls
en daarrna sou hy ‘n vers skryf
oor sy oë en die lug sien oopgaan:
‘n trein se skril fluit
sou hom vir altyd bybly
wanneer hy ‘n gedig agterlaat
in ‘n spoorweghalte digby Temuco
vertrekkend oor ‘n spoorstaaf
op reis na spoorwagters
by soveel spooraansluitings verby.


v Ode aan ‘n baadjie

In die donkeroggend soekend
na jou baadjie, ja daardie een
wat om jou lyf pas soos ‘n vel
om ‘n hond, sien jy blare wat inwaai
onder die voordeur in, die koue lug
van Santiago de Chile kondig
‘n rewolusie van die hart aan:
jy het jou baadjie vergeet by haar,
die geliefde, die een oor wie jy sou dig:
"die nagwind draai in die lug en sing".
Jou siel verknog aan haar soos ‘n baadjie,
soos die vel om ‘n wegloopbrak …
"Liefde se kortstondigheid, onthou se ewigheid".


vi Ode met ‘n lament

Die fynskrif van poësie dié ken jy.
"Daar is niks gevaarliks in hierdie huis
nie, behalwe gedigte," troef jy.
‘n Troebel droom ‘n brandende alfabet
vol onsyferbare, stukkende letters.
Die fynskrif van poësie dié ken jy.
"Die siel van die geliefde,
‘n bottel vol dorsmakende sout", wis jy.
Die fynskrif van poësie dié ken jy.


vii El Condor Pasa

Dit was my bestemming en hierin lê die reis van my begeerte. Pablo Neruda

In Macchu Picchu, die heilige Inka-stad,
hoor ek Pablo Neruda se stem fluister deur die rotse:
“die nagwind draai in die lug en sing”.
In iedere kliptafel lees ons sy boodskap van ‘n reis
ver weg van aardse vernietiging, eindigheid en verdriet.
Heilige Macchu Picchu bewaar sy gees
teen die onstuimige rivier en kil berglug
- sy sterk stem praat sag deur die mistige môrelug.
Al die aangebode raaisels hier aanwesig
in ongeskonde berg en rivier en ryk relieke.
Telkens lees ons dieselfde opdrag: in elke einde, dood
lê ‘n nuwe begin ópgesluit.
Met die aflegging van die self soos ons opbeur
na die hoogste punt van ‘n eens verlore beskawing,
pynlik bewus van ons argeloosheid
oor die krag van die lewegewende natuur.
Klim op, hoër na self-
loosheid – na stilte volledig.
Die kosmiese plan hier aanwesig,
argetipies in die roerlose rotse afgedruk – ontdaan
van nuttelose oordaad of menslike verdelging.
So ook die reis na die self: ‘n smagting
na antwoorde, stilte en kosmiese eenheid.
Dit alleen gebeur in die ongerepte natuur gewyd.


viii Die see

Digters sal altyd terugkeer na die see, die see,
ja, digters sal altyd terugkeer na die see, die see.
Jou huis in Valparaíso word ‘n boot waarin jy vaar
teen die primordiale woede van die see, die see.
In die "Barcarola" noem jy haar ‘n treursang;
die see ‘n anti-strofe in jou lamente
wanneer jy dig oor onreg of verlies,
die see, die see die noodlot, ook ‘n orde
van eb en vloed, vloed en eb.


ix Nadraai

Om twee wêrelde, twee kontinente soomloos
saam te snoer: Chile teenoor Suid-Afrika.
Om jou te laat sing en praat in my taal, naatloos.
Iets te verstaan van politieke onrus, dit te vertaal
in jou odes oor die vlugte van swaels draaiend.
Jy noem Federico jou Spaanse broer, hy deur die militia
vrek geskiet soos ‘n brandsiekhond in Granada.
Vir Franco was Lorca se dood bloot propaganda;
vir jou ‘n dralende huwelik van bloed en verdriet.
Nederig versoek jy dat jou kamerade
jou op die Isla Negra moet begrawe
daar waar die aarde en die hemel sluit.
Om twee wêrelde, twee kontinente soomloos
saam te snoer: ‘n Spaanse ode in Afrikaans.


Endnote

Die gedig "El Condor Pasa" het oorspronklik verskyn in Verdraaide raaisels. Human & Rousseau, Kaapstad. 1990.

Uys Krige se Spaanse dans (onder redaksie van MM Walters) was ‘n voedingsbron. Dit in 1991 by Perskor verskyn.

Jack Schmitt se vertalings van die Canto General (University of California Press, Berkeley, 1991) is betrek.

Die fiksionalisering van die digter se lewe in Il postino (1994) is gesien. Michael Radford is die regisseur.

Harold Bloom se The Western Canon(Harcourt Brace & Company, 1994) was eweneens van hulp.


Tinus Horn - Boas Mei is verward (2015)

$
0
0



Boas Mei is verward deur Tinus Horn. Uitgewer: Penguin, 2015. ISBN 9781415206621

Resensent: Joan Hambidge

Baie duidelik op die skaterblad van Tinus Horn se roman Boas Mei is verward staan daar: Fiksie.

In die vrywaringsklousule verneem ons: “Hierdie boek is fiksie. Enige ooreenkoms tussen die karakters en denkbeeldige mense is doelbewus.”

Nou weet jy ook wat Etienne Leroux in gedagte gehad het met sy spel in hierdie soort kontrak tussen teks en leser.

Horn se ander romans heet Droster (1995), Hemel op aarde (’n grafiese roman saam met Alastair Findlay, 1996) en Bomskok (2014). Verder is hy bekend om sy skitterende portrette van Afrikaanse skrywers waarin ’n satiriese blik sy handtekening is.

Dit is amptelik: Ons hoofkarakter is verward.

In hierdie opsig herinner die roman aan Mark Winkler se nou onlangse Wasted (Kwela), waarin die leser bekend gestel word aan ’n outsider-figuur met sy besete, eiesoortige blik op ’n vervreemdende wêreld wat Colin Wilson in The Outsider (1956) so pakkend beskryf het.

Boas is ’n treurige figuur en sy laerskooljare en liefde vir syfers word veral aangrypend vertel. Die verteller lewer implisiete kommentaar op die eise wat die gemeenskap stel. Terwyl Boas “gekamerverlaat het in sy broek”, word die ander kinders beskryf soos Gawie Enslin, wat vas aan die slaap is omdat daar weer nie die oggend brood by die huis was nie.

Boas se liefde vir syfers as kind dui alreeds op sy obsessionele en afwykende gedrag. (Hierdie leser wil egter nie in die strik trap om ’n sielkundige etiket om sy nek te hang nie omdat dit sy funksie as romankarakter sal verskraal. Hierdie roman is eweneens antipsigiatries.)

’n Uiters onthoubare karakter is Dokter Kranko, wat elke oggend met ’n skalpel skeer (bl. 30) en die roman beweeg voortdurend tussen die verskillende aannames oor presies wát normaal is – en wat “abnormaal” behels. Ook die naamgewing vra vir ’n aweregse lees van hierdie roman: Dokter Kranko, Lente Kolyn, dokter Appelman, verpleegster Peony Fisant, ensomeer.

Daar word ’n duidelike spel met die leser gespeel in hierdie roman. Ons sien ’n soort roman-binne-in-die-roman (onder meer op bladsye 59 en 60) en Boas konstateer ook dat die skrywer kan besluit oor leestekens – en te hel met die leser! En dit is ’n belangrike uitspraak vir die begryp van hierdie roman: Jy moet die voorwaardes van Boas se volgehoue ontwrigting aanvaar om die boek te lees (en te geniet).

Boas het ’n obsessie met skoene en skryf – teen mure en selfs op ’n toiletdeksel. En ook onderbroeke is vir hom belangrik.

En sy verlede word oopgeskroef. Talia se gunstelingwoord is “skrootwerf”. En Boas s’n is “banneling”, “bakatel” en “Bartholomeus Diaz”.

Die roman stel die oeroue vraag oor waansin: Wie is die malste? Die pasiënt of die psigiaters en dokters wat simptome identifiseer en die kompleksiteit van elke menslike ellende miskyk?

Dit is die soort boek wat jou noop om weer na R.D. Laing se alternatiewe sieninge oor waansin te kyk. Dit word antipsigiatrie genoem en in hierdie roman is die uitbeelding van psigiaters dalk ’n bedoelde truuk om hierdie debat weer aan te spoor?

In The Politics of Experience and The Bird of Paradise (1967) het Laing onder meer beweer dat skisofrenie ’n manier is om deur die krake van ons toegekorste bewussyn te breek. En dat waansin ná ’n skisofreniese episode jou op ’n nuwe manier na die werklikheid laat kyk.

Wat is normaal? Tinus Horn se roman kan ook gelees word as ’n antwoord op die sogenaamde “double bind” tussen die gemeenskap se verwagtinge (hier dan ook die psigiaters s’n) en wat die individu, Boas, wil doen en begeer. The Divided Self (1960) is hier van toepassing. Vir skeptiese lesers: Al het Horn nie hierdie boeke gelees nie, kan ’n mens hierdie kompakte teks só benader.

Daar is baie humor hier te vinde (soos bl. 138 se gedig). Kinderperspektief en die ervaring van liggaamlike veranderinge en menstruasie word eerlik beskryf.


Dit is ’n teks wat ’n mens inkatrol. Dit is vaartbelyn geskryf met duiwels wat ondergronds dans.
Viewing all 819 articles
Browse latest View live